Nigeria

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Chrześcijanie cierpią z powodu dławiącego wlność połączenia islamskiego ekstremizmu, wrogości etniczno-religijnej, paranoi dyktatorskiej oraz przestępczości zorganizowanej i korupcji. Poprzedniemu rządowi nie udało się zapobiec wzrostowi przemocy ze strony islamskich radykałów, która w dużej mierze ma miejsce na północy, a wyraża się w postaci ataków przeprowadzanych Boko Haram i ich odłamu ISWAP (Prowincja Państwa Islamskiego w Afryce Zachodniej), a także pasterzy z plemienia Fulani i innych uzbrojonych bandytów. Stały napływ Fulani z sąsiednich krajów w ostatnich latach zwiększa zagrożenie przemocą. W wyniku działań wrogich grup chrześcijanie tracą życie, doświadczają przemocy fizycznej, gwałtów, uprowadzeń, tracą domy, pola uprawne oraz mienie.  Szczególnie dotyczy to chrześcijan, którzy są wywłaszczani ze swojej ziemi i pozbawiani środków do życia. Rośnie grupa osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP) oraz uchodźców.

Chrześcijanie w północnej Nigerii, zwłaszcza w stanach objętych szariatem, spotykają się z dyskryminacją i wykluczeniem jako obywatele drugiej kategorii. Konwertyci z islamu spotykają się z odrzuceniem ze strony własnych rodzin, presją, by porzucić chrześcijaństwo, a często także z przemocą fizyczną. W ostatnich latach przemoc nasiliła się i rozprzestrzeniła na południowe stany, co potęguje poczucie braku bezpieczeństwa zwiększając poziom bezkarności działających w Nigerii grup. Były prezydent Buhari obsadził muzułmanami najważniejsze stanowiska rządowe, co utrudniło chrześcijanom, których prawa były łamane, dochodzenia sprawiedliwości. Społeczność chrześcijańska pozbawiona jest pomocy sił bezpieczeństwa, które podlegają dowództwu federalnemu. Przemoc o podłożu religijnym ma miejsce na tle zmian klimatycznych i degradacji środowiska, które spychają pasterzy Fulani i ich bydło na południe, co wywołuje konflikt między pasterzami a rolnikami.

Spis treści

1. Tło

Demokratyczna transformacja Nigerii nastąpiła dopiero w 1999 r., kiedy zakończyły się 16-letnie rządy wojskowe. Od 2015 r. do 2023 r. prezydentem kraju był Muhhamuadu Buhari z partii APC (All Progressive Congress). Po dojściu do władzy w maju 2023 r. prezydent Tinubu wymienił szefów bezpieczeństwa (i innych służb) w ramach dużego przetasowania, zmniejszając dysproporcje między kluczowymi urzędnikami muzułmańskimi i chrześcijańskimi (Al-Jazeera, 20 czerwca 2023 r.). Dał też większe wpływy muzułmanom z południowego zachodu - skąd pochodzi, kosztem muzułmanów z północy. Według The Insight z 13 czerwca 2023 r. prezydent Tinubu powiedział, że jednym z jego priorytetów będzie podjęcie zdecydowanych działań przeciwko sprawcom przemocy w kraju.

Pochodzenie etniczne i religia odgrywają znaczącą rolę w nigeryjskiej polityce. Politycy próbują zmobilizować poparcie bezpośrednio i pośrednio, odwołując się do nastrojów etnicznych i religijnych. Historycznie rzecz biorąc, muzułmańscy politycy Hausa-Fulani dominowali na polu politycznym, zwłaszcza ze względu na ich przewagę w armii, która zawsze była znaczącym graczem w nigeryjskiej polityce. Kością niezgody w nigeryjskiej polityce jest podział zysków pochodzących ze znacznych zasobów ropy naftowej. Korupcja szerzy się zarówno na szczeblu stanowym, jak i federalnym.

Południowa Nigeria jest w przeważającej mierze chrześcijańska (71% chrześcijan), natomiast północna – muzułmańska (25% chrześcijan). Podział religijny częściowo pokrywa się z podziałem etnicznym. Hausa-Fulani na północy są w przeważającej mierze muzułmanami, Igbo na południowym wschodzie są głównie chrześcijanami, podczas gdy Yoruba na południowym zachodzie mają zarówno znaczną populację muzułmanów, jak i chrześcijan.

Chociaż zgodnie z konstytucją Nigeria jest państwem świeckim, przez dziesięciolecia północna elita rządząca dyskryminowała chrześcijan na rzecz muzułmanów. Od 1999 roku prawo szariatu zostało ustanowione w 12 północnych stanach.

Boko Haram dąży do eliminacji chrześcijan. Mężczyźni są uprowadzani i zabijani. Kobiety są uprowadzane, gwałcone i zmuszane do małżeństwa. Celem tych działań jest pozbycie się wszystkich chrześcijan z terenów, gdzie stanowią większość. Podobną przemoc stosuje ISWAP, która również deklaruje wierność tzw. Państwu Islamskiemu. Fulani atakują głównie chrześcijańskie wioski w kilku północnych stanach. Uprowadzają, gwałcą i zabijają ludzi, niszczą kościoły i inne budynki, rabują i niszczą zbiory oraz zajmują pola uprawne. Stały napływ Fulani i Arabów Shuwa z sąsiednich krajów w ostatnich latach zwiększa zagrożenie przemocą. Na terenie kraju działaj także inne zbrojone grupy przestępcze, które są odpowiedzialne za przemoc w północnych stanach. Relacje między tymi ugrupowaniami są złożone, ale łączy je to, że wspierają „kulturę przemocy”, która sprawia, że chrześcijanie narażeni są na ogromne niebezpieczeństwo, głównie w stanach północnych, ale także w kilku stanach południowych.  

Na koniec 2022 r. Nigeria liczyła 3,6 miliona osób wewnętrznie przesiedlonych (IDPs) na skutek konfliktów i przemocy, z których wielu to chrześcijanie.

Przemoc nie tylko wywołuje strach i stanowi ekstremalne zagrożenie dla chrześcijan (i innych Nigeryjczyków), ale także poważnie traumatyzuje obywateli kraju, który nie jest w stanie sprostać wyzwaniom walki z traumą. Porywanie ludzi stało się biznesem, który działa w wysoce profesjonalny sposób. W wielu przypadkach prowadzi do poważnego zadłużenia całych rodzin. Prowadzi to również do poważnego zubożenia parafii i wspólnot chrześcijańskich, gdy porywani są duchowni, za uwolnienie których trzeba zapłacić ogromne okupy.  

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Sytuacja stała się bardzo problematyczna dla wszystkich cywilów, a zwłaszcza chrześcijan. Nigeria została podzielona na sześć stref geopolitycznych. Dla każdej strefy można by stworzyć indywidualny profil wrogości wobec chrześcijan. Źródłem przemocy w strefie północno-wschodniej było i jest głównie Boko Haram i ISWAP. Na północnym zachodzie dominują uzbrojeni bandyci. W strefie północno-środkowej, w tym w stanie Kaduna, działają pasterze Fulani. Przemoc nie ogranicza się już do trzech północnych stref geopolitycznych, ale rozszerzyła się także na trzy południowe strefy.  Strefy wpływów wymienionych grup coraz bardziej się nakładają i trudno jest odróżnić, która grupa jest odpowiedzialna, za szerzenie przemocy.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Należą do nich Kościół rzymskokatolicki i wyznania protestanckie takie jak anglikanie, metodyści i luteranie. Kościoły te spotykają się z brutalnymi atakami na ich życie i mienie, dokonywanymi przez grupy terrorystów i uzbrojonych bandytów oraz z dyskryminacją ze strony władz lokalnych, zwłaszcza w północnych stanach. Przemoc rozszerza się również na południowe stany, podobnie jak zawłaszczanie ziemi i zastraszanie lokalnych społeczności przez zbrojne oddziały Fulani.

Społeczności konwertytów

Grupa obejmuje głównie konwertytów z islamu. Muzułmańscy konwertyci na chrześcijaństwo z północnej Nigerii często muszą uciekać ze swoich domów i regionów, aby uniknąć śmierci i prześladowań. Często są zmuszeni do szukania schronienia w „bezpiecznych domach”. Do opisanych zjawisk rzadziej dochodzi na południu kraju, chociaż zdarza się w ograniczonym stopniu na obszarach południowo-zachodnich.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Wspólnoty ewangelikalne i zielonoświątkowe stanowią obecnie znaczną część Kościoła nigeryjskiego. W stanach północnych (w tym północno-centralnych) wspólnoty ewangelikalne i zielonoświątkowe spotykają się z dyskryminacją ze strony władz lokalnych, a także z brutalnymi atakami na ich życie i mienie ze strony grup terrorystycznych i uzbrojonych bandytów. Przemoc wobec nich objęła również południowe stany.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Islamski ekstremizm, wrogość etniczno-religijna, paranoja dyktatorska oraz przestępczość zorganizowana i korupcja

Źródła naruszeń wolności religijnej w Nigerii w znacznym stopniu się pokrywają. W 12 północnych stanach obowiązuje prawo szariatu. Były prezydent Buhari mianował muzułmanów na kluczowe stanowiska w aparacie bezpieczeństwa i ważnych sektorach gospodarki. Chociaż jego następca, prezydent Tinubu, zapewnił większą równowagę między muzułmańskimi i chrześcijańskimi urzędnikami, na wynik tego przetasowania musimy jeszcze poczekać. Sprzyja to powstawaniu atmosfery bezkarności, w której nie przestrzega się podstawowych praw niemuzułmanów, a naruszenia wobec chrześcijan pozostają w dużej mierze niezauważone. Nie-chrześcijańscy (zwłaszcza muzułmańscy) przywódcy religijni dopuszczają się naruszeń wobec chrześcijan poprzez szerzenie nietolerancyjnej ideologii i podżeganie do przemocy. Na północnym wschodzie radykalni islamiści, tacy jak Boko Haram i ISWAP, nieustannie atakują ludność cywilną, zwłaszcza chrześcijan. To samo dotyczy przemocy, której dopuszczają się pasterze Fulani. Do tego dochodzi przemoc ze strony różnych grup uzbrojonych bandytów. Dzieje się tak w stanach północnych i coraz częściej także w południowych. Sprawcami przemocy są obywatele dopuszczający się przemocy ulicznej wobec chrześcijan, krewni (zwłaszcza w kontekście konwersji z islamu na chrześcijaństwo), partie polityczne i gangi przestępcze.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Wspólnoty chrześcijańskie są terroryzowane i żyją w ciągłym strachu przed atakami Boko Haram, ISWAP, bojowników Fulani i innych grup przestępczych. Kobiety i dziewczynki są gwałcone, porywane dla okupu lub w celach seksualnych i zabijane. Oprócz tego, że młode kobiety najczęściej stają się niewolnicami seksualnymi, wykorzystywane są jako żywe tarcze oraz jako argument przetargowy w negocjacjach. Trauma, której doświadczyły wykorzystane seksualnie kobiety, odbija się także na ich życiu małżeńskim i rodzinnym. Bywa, że mężowie nie potrafią pogodzić się z przeszłością żon, uważają je za splamione, co w przyszłości może powodować ich stygmatyzację i dyskryminację.  Kobiety są narażone na przemoc seksualną w obozach dla uchodźców wewnętrznych.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• Odebrania prawa do opieki nad dziećmi;
• Dyskryminacja / nękanie w edukacji;
• Nękanie ekonomiczne w biznesie / miejscu pracy;
• Narzucenie reguł ubioru;
• Wymuszone małżeństwo;
• Zmuszenie do opuszczenia miasta/kraju;
• Uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• Celowe uwodzenie;
• Handel ludźmi;
• Śmierć;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc seksualna;
• Przemoc słowna.

Mężczyźni

Na północy Nigerii i coraz częściej na południu chrześcijańscy mężczyźni i chłopcy są atakowani i zabijani przez podmioty takie jak Boko Haram, ISWAP, pasterzy Fulani i innych. Służy to eliminacji obecnego pokolenia mężczyzn, ale też gwarantuje spadek dzietności rodzin chrześcijańskich. Ocaleni i młodzi chłopcy są zmuszani do wstępowania w szeregi grup terrorystycznych. Chrześcijańscy mężczyźni celowo są dyskryminowani podczas procesów rekrutacyjnych i szkolnictwie. Śmierć mężczyzny, utrata pracy, przejęcie ziemi powodują zubożenie całych rodzin.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Odebrania prawa własności/prawa do dziedziczenia / Nękanie ekonomiczne w biznesie / miejscu pracy.
• Przymusowe opuszczenia domu - wypędzenie;
• Uwięzienie;
• Pobór do wojska / milicji / służba wbrew sumieniu;
• Handel ludźmi;
• Śmierć;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Zarówno wyniki dotyczące wywieranej presji, jak i przemocy (te ostatnie na maksymalnym możliwym poziomie) pozostały w dużej mierze niezmienione w okresie badawczym ŚIP 2024. Chrześcijanie i ich społeczności są nadal atakowani w wielu częściach kraju. Chociaż w 2023 r. stanowisko prezydenta objął Bola Ahmed Tinubu, który zastąpił Muhammadu Buhariego, nie jest jasne, jaki wpływ będzie to miało na chrześcijan w Nigerii. Pomimo tego, że zarówno Buhari, jak i Tinubu są muzułmanami –  co jest niezgodne z niepisanym prawem, że prezydenturę powinien sprawować na zmianę chrześcijanin i muzułmanin – nowy prezydent przeprowadził poważne przetasowania, które zapewniają większą równowagę obu wyznań, niż miało to miejsce za rządów Buhariego. Może to pozytywnie wpłynąć na uznanie zakresu naruszeń praw człowieka popełnianych wobec chrześcijan i doprowadzić do skuteczniejszej interwencji sił bezpieczeństwa w celu ochrony chrześcijan. Jednak na rezultat tych zmian musimy jeszcze poczekać.    

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Nigerii.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• 12 października 2022 r. uzbrojeni pasterze Fulani zaatakowali i uprowadzili 17 osób z pól w wiosce Dunga w Kajuru LGA w stanie Kaduna. (Relacja naocznego świadka, zarejestrowana przez TPMPF)
• W stanie Plateau, w szczególności w okręgu Mangu, miały miejsce regularne ataki, które trwały nieprzerwanie od 17 kwietnia do 10 lipca 2023 roku. pasterze Fulani zabili 315 chrześcijan. Ponad 18 500 osób zostało wewnętrznie przesiedlonych, prawie wszyscy z nich to chrześcijanie. (Źródło TPMPF, 11 lipca 2023 r.)
• Niedziela Palmowa, 2023 r.: Uzbrojeni napastnicy wtargnęli do kościoła zielonoświątkowego w Akenawe, Tswarev w okręgu Rady Ukemberagya/Tswarev w Logo LGA, stan Benue, gdzie zabili młodego chłopca i uprowadzili przywódcę kościoła, pastora Gwadue Kwaghtyo i dwie inne osoby. (Źródło: Daily Post, 3 kwietnia 2023 r.)

Życie prywatne

Osoby nawrócone na chrześcijaństwo z islamu w północnej Nigerii (a także na niektórych obszarach południowych) są zmuszone do opuszczenia domu rodzinnego oraz wioski, aby uniknąć prześladowań lub śmierci z rąk rodziny i członków lokalnej społeczności. Każdy najmniejszy przejaw chrześcijaństwa może wiązać się z ogromnym zagrożeniem dla osoby nawróconej. W przypadku chrześcijan niekonwertytów zdradliwe może być ich imię. Chrześcijanie rozpoznawani są po charakterystycznych imionach. Imię może zdecydować o czyimś życiu lub śmierci podczas ataków islamistów. Życie w przeważająco chrześcijańskiej społeczności na obszarach wiejskich jest bardzo ryzykowne. Ludzie żyją w ciągłym strachu. To samo dotyczy chrześcijańskich uchodźców wewnętrznych.

Życie rodzinne

Chrześcijanie zmagają się z wieloma wyzwaniami w życiu rodzinnym, zwłaszcza w północnych stanach (ale także w niektórych regionach południa). Konwertyci z islamu żyją w strachu, aby rodzina nie dowiedziała się o tym, że zmienili religię; może to oznaczać utratę opieki nad dziećmi lub konieczność opuszczenia domu. Kiedy chrześcijanka zostaje wdową, zdarza się, że krewni dążą do odebrania jej dzieci, aby wychować je na muzułmanów. Chrześcijańskim rodzicom trudno jest wychowywać dzieci w duchu swojej religii w obozach dla uchodźców wewnętrznych.

Życie w społeczeństwie

W północnej Nigerii (i coraz częściej w południowej) osoby o angielskim lub biblijnym imieniu spotykają się z dyskryminacją w szkołach, szpitalach i w miejscu pracy. Na obszarach zdominowanych przez muzułmanów chrześcijanie są postrzegani jako niewierni i są prześladowani. Mężczyźni mogą zostać zatrzymani za posiadanie „niemoralnej fryzury”. Rządzący emirowie czasami organizują porwania chrześcijańskich dziewcząt, aby wydać je za mąż za muzułmanów. Pomoc rządowa nie dociera do wspólnot chrześcijańskich w takim stopniu, w jakim powinna. Na obszarach wiejskich chrześcijanom odmawiano dostępu do wody. Aby zdobyć wodę, spędzali wiele godzin w drodze do źródła. Nawet w miastach zdarza się, że dzielnicom chrześcijańskim odmawia się takich udogodnień, jak usługi sanitarne. Inwestycje infrastrukturalne na obszarach zamieszkanych przez muzułmanów są większe niż w dzielnicach chrześcijańskich. Wśród przesiedleńców wewnętrznych chrześcijanie są często pomijani przy rozdzielaniu pomocy.

Życie w państwie

Bardzo łatwo jest zostać oskarżonym o bluźnierstwo czy obrazę islamu, dlatego chrześcijanie muszą zwracać dużą uwagę na słowa w rozmowach z muzułmanami. Znane są przypadki, gdy chrześcijanie byli zabijani na miejscu, jeśli ich wypowiedź obraziła Mahometa lub islam. W kraju panuje atmosfera bezkarności; sprawcy ataków na chrześcijan i ich własność rzadko ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny. Chrześcijanie trafiają do więzienia za wykroczenia, za które muzułmanie nie ponoszą kary lub w ogóle nie są stają przed sądem. Niekiedy chrześcijanie są oskarżani przed sądami szariatu, które nie mają nad nimi jurysdykcji. Dowody i zeznania przedstawiane przez chrześcijan są oceniane jako niewiarygodne . Chociaż konstytucja gwarantuje prawo do wolności wyznania oraz przekonań, prawo szariatu (przyjęte w 12 północnych stanach) ma moc nadrzędną. Media często informują o atakach na społeczności chrześcijańskie nazywając je „lokalnymi konfliktami wewnątrz społeczności”. Media należące do muzułmanów niedostatecznie relacjonują, a czasami przeinaczają doniesienia na temat ataków muzułmanów na chrześcijan.

Życie w kościele

Kościoły w północnej Nigerii są niszczone, a przywódcy kościelni (czasem wraz z rodzinami) są uprowadzani oraz zabijani. To samo dotyczy zwykłych chrześcijan. Działalność Kościoła napotyka trudności, przeszkody i podlega stałej obserwacji. Chrześcijanie nie są w stanie zdobyć  gruntów pod budowę kościołów. Jawna integracja muzułmańskich konwertytów mogłaby sprowokować przemoc wobec kościoła i jego własności, więc wielu konwertytów przenosi się do bezpiecznych miejsc w innych częściach Nigerii. Zakres niebezpiecznych terytoriów rozszerza się coraz bardziej na południe. W atmosferze chaosu i bezkarności wypowiadanie się przeciwko łamaniu praw człowieka chrześcijan i innych Nigeryjczyków jest ryzykowne.

Spis treści

8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Nigeria zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR)
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR)
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT)
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW)
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC)

Nigeria nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Państwo w sposób oczywisty nie chroni podstawowych praw nigeryjskich chrześcijan (Art. 2 ICCPR)
• Chrześcijanie są masowo mordowani w trakcie ataków  (Art. 6 ICCPR)
• Chrześcijanki są gwałcone i wykorzystywane seksualnie (Art. 7. ICCPR)
• W północnych stanach dzieci chrześcijańskie są zmuszane do przestrzegania islamskich nakazów religijnych (Art. 18 ICCPR i Art. 14 CRC)
• Konwertyci na chrześcijaństwo cierpią z powodu dyskryminacji i przemocy w północnych stanach i kilku południowych (Art. 18 i 26 ICCPR)

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Znane są przypadki ataków i uprowadzeń wyznawcy afrykańskiej religii tradycyjnej (ATR). Według raportu opublikowanego przez Obserwatorium Wolności Religijnej w Afryce w lutym 2023 r. liczba zaatakowanych i zabitych w latach 2019-2022 wyniosła 40, a liczba uprowadzonych 133 (ORFA, Killings and Abductions in Nigeria 2019-2022, Załącznik 1C, s. 29 i Załącznik 3C, s. 35).

Muzułmanie, którzy nie biorą udziału w atakach i nie są częścią ugrupowań islamskich, również są narażeni na ataki. Wielu muzułmanów, zwłaszcza w północno-zachodnich i północno-środkowych stanach,  zostało zabitych lub uprowadzonych przez te same grupy, które mordowały i uprowadzały chrześcijan. Wielu muzułmanów zostało zmuszonych do opuszczenia swoich wiosek. (Patrz raport ORFA wspomniany powyżej). Islam szyicki jest zakazany w Nigerii.

Spis treści

10. Open Doors w Nigerii

Open Doors angażuje się w działalność w Nigerii od początku lat 90. Naszym pragnieniem jest widzieć Kościół holistyczny w swojej misji, który reaguje na pojawiające się prześladowania i jest widoczny w przestrzeni politycznej i społeczno-ekonomicznej. Realizujemy następujące projekty:

• Szkolenia i wsparcie w zakresie gotowości na prześladowania;
• Wzmocnienie ekonomiczne;
• Opieka nad nowymi wierzącymi;
• Nauczanie na temat uczniostwa.

Spis treści

11. Módl się za Nigerię

• Módl się, aby prezydent Bola Ahmed Tinubu i gubernatorzy stanów pracowali na rzecz rozwiąznia pogłębiającego się kryzysu bezpieczeństwa w północnej Nigerii.
• Poziom traumy wśród chrześcijan sięga zenitu, ponieważ mężczyźni są zabijani, kobiety gwałcone i uprowadzane, a młodzież pogrąża się w rozpaczy o swoją przyszłość. Módl się o uzdrowienie i nadzieję. Módl się, aby Jezus Chrystus umocnił ich wiarę, aby mbyli przekazywać innym nadzieję.
• Módl się, aby praca Open Doors nadal przynosiła owoce. Proś o nieustanną ochronę i mądrość dla naszych partnerów, którzy podczas swoich podróży muszą narażać się na napady i/lub porwania. Módl się, aby ich praca wzmocniła kościół w Nigerii i przywróciła nadzieję.