Burkina Faso

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

W ostatnich latach wpływ islamistów w kraju rozszerzył się na miasta, które wcześniej były poza ich zasięgiem. Dotyczy to w szczególności ugrupowania o nazwie „Grupy Wsparcia Islamu i Muzułmanów” (JNIM). Chrześcijanie są atakowani i zabijani, a ich kościoły są niszczone. Podobne ataki w Nigrze, Mali i innych krajach Sahelu sprawiają, że sytuacja w Burkina Faso jest bardzo poważna. Chrześcijanie stają się obiektem ataków w domach, kościołach i miejscach pracy. Setki kościołów zostało zamkniętych z powodu działalności dżihadystów. Członkowie rodziny i lokalnej społeczności odrzucają konwertytów i próbują zmusić ich do wyrzeczenia się wiary w Chrystusa. Z powodu gróźb chrześcijanie obawiają się publicznie wyrażać swoją wiarę. Zakres wolności religijnej chrześcijan kurczy się w miarę jak ideologie dżihadu zyskują na popularności i zdobywają zwolenników w społeczeństwie. Konwertyci z islamu są najbardziej prześladowaną grupą chrześcijan w kraju. 

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Burkina Faso od lat cierpi z powodu zawirowań politycznych i dyktatury wojskowej. Obalenie prezydenta Blaise'a Compaoré w 2014 roku, po 27 latach rządów, otworzyło kolejny burzliwy rozdział w historii tego kraju. Burkina Faso pozostaje jednym z najsłabiej rozwiniętych krajów świata. 80% ludności żyje z uprawy ziemi na własne potrzeby.

Region w coraz większym stopniu staje się polem bitwy o wpływy geopolityczne między mocarstwami zachodnimi a Rosją, co dodatkowo zaostrza już istniejące problemy. Sytuacja w zakresie praw człowieka w kraju dramatycznie pogorszyła się w 2022 roku i kontynuowała trend spadkowy w 2024 roku, co zostało udokumentowane przez Human Rights Watch, Amnesty International i International Crisis Group. Burkina Faso cierpi z powodu ekspansji dżihadystów, zorganizowanej przestępczości i korupcji, a wszystko to przyczynia się do złożoności tragicznej sytuacji kraju.

W ostatnich latach naród był świadkiem fali brutalnych ataków islamistycznych grup zbrojnych, w wyniku których zginęło wielu cywilów i wojskowych. Na terenie kraju działają między innymi następujące ugrupowanie terrorystyczne: Jamaat Nusrat al-Islam wal Muslimeen (JNIM – ugrupowanie wspierające islam i muzułmanów), Państwo Islamskie Prowincji Afryki Zachodniej (ISWAP), Państwo Islamskie Wielkiej Sahary, (ISGS), Al-Kaida w Islamskim Maghrebie (AQIM), al-Murabitoun, Ansar Dine i Boko Haram. Nasilenie aktywności dżihadystów spowodowało gwałtowny wzrost wewnętrznych przesiedleń, dotykając prawie 2 miliony ludzi, czyli około 10% ludności kraju.

Niestabilność polityczna i dwa przewroty wojskowe jeszcze bardziej pogorszyły sytuację mieszkańców Burkina Faso. Pierwszy zamach stanu w styczniu 2022 roku obalił prezydenta Rocha Marca Christiana Kaboré, co doprowadziło do ustanowienia rządu przejściowego. W wyniku drugiego zamachu stanu w październiku 2022 roku kierowanego przez kapitana Ibrahima Traoré ustanowiono ostatecznie reżim wojskowy. Burkina Faso, wraz z Mali i Nigrem, ogłosiły wystąpienie ze Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) na początku 2024 roku. Decyzja została podjęta przez wojskowe junty rządzące tymi krajami, które argumentowały, że ECOWAS odeszła od swoich pierwotnych ideałów i nałożyła surowe sankcje na ich narody. Oskarżyły one blok o uleganie wpływom obcych mocarstw i brak wsparcia w walce z terroryzmem i zagrożeniami. Kraje te wycofały się również z sojuszu G5 Sahel i zamiast tego utworzyły pakt obronny o nazwie „Sojusz Państw Sahelu”, aby zapewnić wzajemną ochronę zarówno przed zagrożeniami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.

Pośród politycznych zawirowań mniejszość chrześcijańska w Burkina Faso doświadcza dotkliwych prześladowań. Chrześcijanie są atakowani przez islamistów ze względu na ich tożsamość religijną, co prowadzi do ofiar śmiertelnych, zniszczenia kościołów i powszechnych wysiedleń. Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta boją się uprowadzeń, gwałtów i tego, że zostaną zmuszone do wyjścia za mąż za muzułmanina, podczas gdy chłopcy są często rekrutowani w szeregi bojówek terrorystycznych. Ataki na chrześcijan stanowią nie tylko naruszenie praw człowieka, ale także podważają strukturalną integralność Kościoła chrześcijańskiego w kraju, przyczyniając się do jego osłabienia i marginalizacji. 

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Najbardziej niebezpieczna dla chrześcijan jest północna i wschodnia część kraju, zwłaszcza poza głównymi miastami regionu. W zachodniej części kraju chrześcijanie doświadczają presji ze strony grup etniczno-religijnych. 

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Chrześcijanie przebywający na emigracji nie są izolowani i dlatego nie są traktowani jako odrębna kategoria ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Kościół rzymskokatolicki jest najliczniejszym wyznaniem chrześcijańskim w kraju. Dotychczas większość przywódców politycznych kraju była katolikami. Katolicy, ze względu na ich dużą liczbę, są mniej dotknięci przemocą i prześladowaniami niż inne wspólnoty chrześcijańskie.

Społeczności konwertytów

Do tej kategorii zalicza się chrześcijan nawróconych z islamu oraz tradycyjnych religii afrykańskich. Konwertyci ze środowiska muzułmańskiego doświadczają najsilniejszych prześladowań ze strony swoich rodzin i członków lokalnej społeczności.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Wspólnoty baptystyczne, ewangelikalne i zielonoświątkowe skupiają się głównie w większych miastach. Częściej niż tradycyjne wyznania chrześcijańskie stają się celem ataków islamistów, ponieważ dużo bardziej angażują się w prozelityzm.  

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Ekstremizm islamski w połączeniu z uciskiem klanowym

W Burkina Faso dochodziło w ostatnich latach do napaści islamskich terrorystów, zwłaszcza w regionie północnym i sporadycznie w stolicy. Grupa dżihadystyczna Ansar ul Islam została utworzona w 2016 roku i próbowała narzucić swoje prawa w północnej części kraju za pomocą metod siłowych i pokojowych. Nusrat al-Islam wal Muslim („Grupa wspierająca islam i muzułmanów”) koncentruje się bardziej na zwalczaniu obecności Francji i krajów sprzymierzonych z Francją. Jej kaznodzieje usiłują przekonać młodzież, że to Francuzi i zepsuta moralność Zachodu ponoszą winę za wszystkie nieszczęścia i niepowodzenia społeczeństwa Burkina Faso. Terroryści dokonywali napadów na kościoły i chrześcijan. W obawie przed kolejnymi atakami niektóre Kościoły zaostrzyły środki bezpieczeństwa. Rząd jest obwiniany za brutalność wobec ludności cywilnej, gdy próbuje zwalczać terrorystów, którzy często infiltrują społeczności cywilne.

Korupcja oraz przestępczość zorganizowana

W wielu krajach regionu Sahelu korupcja umożliwia dżihadystom rekrutację, zakup broni i bezkarną działalność. W opinii eksperta krajowego: „Poziom korupcji na szczeblu rządowym jest bardzo wysoki. W różnych regionach kraju dochodzi do napadów rabunkowych i porwań. Rząd robi niewiele lub nic, aby opanować przestępczość, nawet w stolicy kraju – Wagadugu”.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Kobiety i dziewczęta spotykają się z różnymi formami prześladowań. Powszechne są gwałty, przymusowe małżeństwa, wypędzenie z domu i uprowadzenia. Zwłaszcza na wschodzie kraju wpływy rządu centralnego są słabe, a w siłę urosły ugrupowania islamistyczne. Okoliczności sprzyjają uprowadzeniom kobiet przez członków lokalnych bojówek. Kobiety są zmuszane do małżeństwa, wykorzystywane do pracy i zmuszane do przejścia na islam. Przemoc seksualna jest powszechnym narzędziem ataku na wspólnoty chrześcijańskie. Częstym celem ataków są córki liderów wspólnot chrześcijańskich. Kobiety nawrócone z islamu lub tradycyjnych religii są zmuszane do małżeństwa, zamyka im się dostęp do edukacji, grozi wyrzuceniem z rodziny, śmiercią i aresztem domowym.  

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• odebranie prawa własności/wydziedziczenie;
• wymuszony rozwód;
• wymuszone małżeństwo;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna;
• przemoc seksualna.

Mężczyźni

Islamskie ugrupowania dżihadystyczne działające w regionie Sahelu często siłą rekrutują swoich członków z krajów takich jak Burkina Faso. Chrześcijańscy mężczyźni i chłopcy padają ofiarą przymusowej rekrutacji i ataków fizycznych. Porwania i zabójstwa chrześcijańskich mężczyzn wywołują strach i traumę w społecznościach chrześcijańskich, a także osłabiają ekonomicznie rodziny. Wielu mężczyzn i chłopców decyduje się na ucieczkę do bezpieczniejszych miejsc w kraju lub za granicę. Przywódcy kościelni, głównie mężczyźni, są porywani i zabijani.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• zmuszenie do ucieczki z miasta/kraju;
• pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
• śmierć;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Ogólny wynik kraju w ŚIP 2025 wzrósł o jeden punkt (po zaokrągleniu), zgodnie z tendencją wzrostową ostatnich pięciu lat. Średnia presja pozostaje bardzo wysoka, a wynik w kategorii „przemoc” jest ekstremalnie wysoki. Ekspansja grup dżihadystycznych wymusiła zamknięcie wielu kościołów i szkół chrześcijańskich, co stanowi ogromne obciążenie dla społeczności chrześcijańskich. Ukierunkowane ataki i zabójstwa chrześcijan wytworzyły atmosferę strachu, zniechęcając wielu do uczęszczania na nabożeństwa oraz wysyłania dzieci do chrześcijańskich instytucji edukacyjnych. Ponadto frakcje dżihadystów przejęły kontrolę nad całymi regionami, zastępując dotychczasowe władze i przejmując funkcję dostawców usług. Pogłębiają się konflikty etniczne, często przeplatające się z podziałami religijnymi, co sprzyja wzrostowi presji odczuwanej przez konwertytów i inne grupy chrześcijan.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Burkina Faso.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To samo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

Październik 2023 r., atak na wioskę Débé: W październiku 2023 roku terroryści zmusili całą chrześcijańską ludność w Débé do opuszczenia wioski. Dwóch młodych ludzi, którzy sprzeciwili się ich rozkazom, zastrzelili w wiejskim kościele. Atak był przejawem eskalacji przemocy wobec chrześcijan w regionie.

Luty 2024 r., atak na kościół w Essakane: 25 lutego 2024 roku uzbrojeni napastnicy zaatakowali kościół katolicki w Essakane podczas niedzielnego nabożeństwa i zabili 15 osób. Atak był wymierzony w wiernych i został przeprowadzony przez radykalnych islamistów.

Życie prywatne

Chrześcijanie, zwłaszcza konwertyci z islamu, spotykają się z wrogimi reakcjami, kiedy próbują rozmawiać na tematy religijne, co jest nowym zjawiskiem. W niektórych rejonach kraju chrześcijanie nie mogą posiadać materiałów chrześcijańskich w domach, ponieważ grożą im niespodziewane wtargnięcie terrorystów i przeszukania. Konwersja, choć nie jest prawnie zabroniona, w niektórych rejonach budzi silny sprzeciw muzułmańskiej społeczności i prowadzi do całkowitej izolacji chrześcijan.

Życie rodzinne

W szkołach prowadzonych lub założonych przez muzułmanów, chrześcijańscy uczniowie zmuszani są do uczestnictwa w lekcjach islamu. Takie przypadki odnotowano np. w Bobo Dioulasso, a nawet w stolicy kraju Wagadugu. Pojawiła się informacja, że islamscy terroryści zabili nauczycieli, którzy odmówili nauczania islamu. Konwertyci są wydziedziczani. Chrześcijanie muszą ostrożnie wybierać miejsca ślubów i innych ceremonii, tak by nie narazić się na ataki dżihadystów.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie są silnie atakowani w regionie północnym, który graniczy z Mali. Prowincja Soum wydaje się być epicentrum aktywności islamskich ugrupowań. Tutaj porywano chrześcijan i atakowano siły bezpieczeństwa. Ruch Ansar al-Islam zmusił nauczycieli szkolnych do zastąpienia francuskiego arabskim jako językiem wykładowym w szkołach. Szkoły, które nie uczą islamu, zostały spalone. Wielu chrześcijan uciekło ze swoich domów. Jako broń przeciwko chrześcijankom wykorzystywano małżeństwo z muzułmanami. Tam, gdzie chrześcijanie stanowią mniejszość, często utrudnia się im dostęp do zasobów wspólnotowych.

Życie w państwie

Kościoły mają trudności w uzyskaniu pozwoleń od władz administracyjnych np. na zakup ziemi. W północnych, wschodnich i zachodnich częściach kraju, gdzie islam jest silnie reprezentowany, a ideologia radykalna ma swoje przyczółki, chrześcijanie są coraz częściej uważani za wrogów.

Życie w Kościele

Mimo że kraj jest oficjalnie świecki, a chrześcijanie stanowią ponad 20% populacji, wiele Kościołów żyje w strachu przed atakami bojówek islamistycznych. Wspólnoty chrześcijańskie są pod stałą obserwacją grup terrorystycznych oraz lokalnych przedstawicieli władz w północnej, wschodniej i zachodniej części kraju. W społecznościach z większością muzułmańską praca z młodzieżą może odbywać się w bardzo ograniczonym zakresie. Państwo nie zabrania sprzedaży oraz dystrybucji Biblii i materiałów chrześcijańskich, ale jeśli zajmują się tym konwertyci z islamu lub religii tradycyjnych, ryzykują, że będą mieli z tego powodu poważne kłopoty.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Burkina Faso zobowiązało się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);
2. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);
3. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);;
4. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Burkina Faso nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR);
• Chrześcijańscy konwertyci z islamu są poddawani ostracyzmowi, spotykają się z przemocą ze strony swoich rodzin i grozi im wydziedziczenie (Art. 18 ICCPR);
• Ugrupowania islamistyczne monitorują chrześcijan i ich działalność (Art. 17 ICCPR);
• Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art. 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW);
• Sprawcy przemocy wobec chrześcijan pozostają bezkarni (Art. 2 ICCPR).   

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Islam w Burkina Faso podlega radykalizacji. Peryferia kraju znajdują się pod kontrolą islamistów, a meczety i medresy coraz częściej nauczają radykalnych wersji islamu sunnickiego, stanowiącego zagrożenie nawet dla muzułmanów sufickich. Na tych obszarach nie ma miejsca dla mniejszości religijnych. Nauczyciele szkolni są zmuszani do nauczania Koranu, w przeciwnym razie grożą im reperkusje. W Burkina Faso rodzą się też nastroje antyislamskie i powstają grupy samozwańczej straży obywatelskiej.

Spis treści

11. Open Doors w Burkina Faso

Open Doors rozpoczęło pracę w Burkina Faso w 2019 roku po tym, jak nasiliła się tam przemoc ze strony dżihadystów. Naszym celem jest wzmocnienie Kościoła, aby potrafił reagować na prześladowania w sposób biblijny. Wspieramy duchowy rozwój chrześcijan i troszczymy się o najbardziej potrzebujących poprzez szkolenia (świadomość prześladowań), pomoc w kryzysie, oraz opiekę duszpasterską i psychologiczną.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju opracowane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.