Republika Środkowoafrykańska

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Kryzys w sąsiednim Sudanie i kolejna jego odsłona, do której może dojść z powodu opóźnień w wyborach, pogorszył już i tak niepewną sytuację zmagającej się z wieloma problemami Republiki Środkowoafrykańskiej (RŚA). I choć Sudan sam musi sobie poradzić z trwającym konfliktem, jego skutki mogą jeszcze bardziej zdestabilizować sytuację w Republice Środkowoafrykańskiej, przynosząc podwyższone ryzyko najsłabszym grupom społecznym, takim jak chrześcijanie.

Załamanie praworządności i porządku osiągnęło obecnie tak wysoki poziom bezkarności i anarchii, że nie pozostawia on chrześcijanom miejsca na bezpieczne praktyki religijne. Zbrojne oddziały milicji, które okupują duże obszary kraju, są odpowiedzialne za długą listę przykładów łamania praw człowieka, w tym podpalanie i plądrowanie budynków kościelnych. Chrześcijańscy przywódcy, którzy odważyli się potępić tę przemoc, otrzymywali groźby. W poszukiwaniu bezpieczeństwa wielu członków społeczności chrześcijańskiej zostało zmuszonych do ucieczki do sąsiednich krajów, np. do Kamerunu.

Brak skutecznego zarządzania i praworządności sprawiły, że tysiące chrześcijan straciło dach nad głową i środki do życia, zostało przesiedlonych i zmuszonych do życia w obozach. Konflikt na szczeblu krajowym sprzyja bardziej lokalnym formom prześladowań; szczególnie w północnych regionach RŚA konwertyci na chrześcijaństwo doświadczają ostracyzmu społecznego i przemocy fizycznej często z rąk członków własnych rodzin, którzy siłowo próbują zmusić ich do wyrzeczenia się nowej wiary.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Od momentu uzyskania niepodległości w 1960 roku RŚA jest pogrążona w przemocy wynikającej z nakładających się napięć między ugrupowaniami zbrojnymi, grupami religijnymi i etnicznymi oraz pasterzami i rolnikami. Głównie muzułmańskie ugrupowanie Séléka dokonało w 2013 roku zamachu stanu, który doprowadził do konfliktu na tle religijnym i etnicznym.

Odkąd w 2016 roku prezydentem został Faustin-Archange Touadera, jego priorytetem stało się pojednanie. Niestety polityczne porozumienie pokojowe podpisane w 2019 roku między rządem a 14 grupami zbrojnymi (AP News, 2 lutego 2019), upadło w okresie poprzedzającym wybory w grudniu 2020 roku, a walki trwają do dziś. Rząd kontroluje jedynie stolicę, Bangui. Reszta kraju jest podzielona między skonfliktowane frakcje. Mnogość niesprzyjających czynników sprawia, że śledzenie prześladowań w RŚA stało się bardzo trudne.

Zaproponowane przez prezydenta referendum w sprawie nowej konstytucji wzbudziło obawy wśród obywateli kraju, ponieważ przewiduje ona zniesienie limitów kadencji prezydenta i podważa demokratyczne rządy w kraju. Nasilają się obecność i wpływy Rwandy oraz grupy najemników Wagnera. Na terenie kraju działania kontynuuje armia czadyjska. Wiele grup zbrojnych zawiązało sojusze, a niektóre grupy rekrutują zagranicznych bojowników, których celem jest ustanowienie państwa szariatu. Nadal dochodzi do starć między w przeważającej części muzułmańską Séléką a ochotniczymi jednostkami samoobrony zwanymi Antybalaka. Chociaż członkowie Antybalaka są często określani mianem chrześcijan, są oni zazwyczaj wyznawcami tradycyjnych religii afrykańskich, a Kościoły chrześcijańskie stanowczo się od nich odcinają.

W tej sytuacji chrześcijanom bardzo trudno jest wypowiadać się przeciwko niesprawiedliwości oraz coraz potężniejszym gangom przestępczym, które ułatwiają dominację różnym walczącym frakcjom.

Konstytucja z 2016 r. gwarantuje wolność wyznania i na ogół jest przestrzegana. Stosunki między muzułmanami a chrześcijanami wydają się dobre, ale istnieją między nimi pewne napięcia. W szczególności dotyczy to konwertytów z islamu na chrześcijaństwo. Chrześcijanie mieszkający na obszarach zdominowanych przez muzułmanów zgłaszali przypadki dyskryminacji i ataków na kościoły ze strony byłych członków grupy Séléka. Grupy rebeliantów Antybalaka atakują kościoły i chrześcijan, którzy potępiają ich działalność. Wiele kobiet i dziewcząt jest ekonomicznie zależnych od swoich rodzin, co w przypadku konwersji na chrześcijaństwo stawia je w bardzo trudnej sytuacji.

W 2024 roku doszło do licznych starć między siłami rządowymi a różnymi grupami rebeliantów, w wyniku których wiele osób straciło życie, wiele zostało przesiedlonych. Rosnące napięcia polityczne wywołane prezydenckimi próbami zmiany konstytucji poprzez usunięcie limitów kadencji prezydenta doprowadziły do represji wobec organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partii opozycji politycznej. Krytyczną sytuację w Republice Środkowoafrykańskiej (RŚA) komplikują doniesienia o aktywności grup rebeliantów wspieranych przez Sudan. Otoczona przez kraje uwikłane w konflikt RŚA może spodziewać się wyłącznie pogorszenia swojej niepewnej sytuacji. Międzynarodowe organizacje pomocowe rozproszyły swoje zasoby, aby zająć się wieloma obszarami niestabilności i łamania praw człowieka w regionie.

Kościół rzymskokatolicki jest najliczniejszym wyznaniem chrześcijańskim w kraju. 

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Prawa chrześcijan są najdotkliwiej łamane w północnej i wschodniej części kraju, zdominowanej przez ludność muzułmańską, gdzie działają odłamy Séléki. W trudnej sytuacji są także chrześcijanie we wschodniej części kraju, graniczącej z Sudanem.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Kategoria ta nie została uwzględniona w punktacji i analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Katolicyzm jest największym wyznaniem w kraju, z najszerszą siecią kościołów, przychodni i szkół. W trakcie i po zamachu stanu dokonanym przez Sélékę wiele kościołów zostało splądrowanych. Kościół katolicki jest silnym głosem wzywającym do pokoju i pojednania, a także zapewnia miejsca schronienia cywilom, zarówno muzułmanom, jak i chrześcijanom, uciekającym przed atakami. W rezultacie kościoły katolickie często stawały się obiektem ataków.

Społeczności konwertytów

Konwertyci ze środowisk muzułmańskich spotykają się ze sprzeciwem i naciskami ze strony członków rodziny, aby wyrzekli się chrześcijaństwa. Większość z nich z obawy przed atakami muzułmańskich agitatorów nie bierze udziału w praktykach religijnych, zwłaszcza na północnych, zdominowanych przez muzułmanów, obszarach kraju.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Społeczności ewangelikalne i zielonoświątkowe są atakowane przez byłych członków bojówek Séléka. Liczba osób dołączających do tych wspólnot w ostatnim czasie gwałtownie wzrosła.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Islamski ekstremizm

Przemocy wymierzonej w chrześcijan dopuszczają się zwłaszcza odłamy bojówek Séléka. Islamski ekstremizm jest również widoczny w łamaniu praw chrześcijan przez ogół społeczeństwa w muzułmańskich częściach kraju.

Korupcja oraz przestępczość zorganizowana

Ten mechanizm prześladowań jest szczególnie widoczny na terenach, gdzie bojownicy Antybalaka atakują kościoły i chrześcijan. Chociaż Antybalaka powstała jako ochotnicza grupa samoobrony, z czasem przekształciła się w grupę przestępczą. Szczególnie w Bangui często napadali na chrześcijan i liderów kościelnych, zwłaszcza na tych, którzy nie zgadzają się z i ich celami oraz otwarcie sprzeciwiają się ich brutalności. Chociaż grupa twierdzi, że chroni chrześcijan, z biegiem lat stało się jasne, że celem ich ataków są zarówno muzułmanie, jak i chrześcijanie.

Wrogość etniczno-religijna w połączeniu z uciskiem klanowym

Istnieją dwa wymiary tej siły napędowej prześladowań: animizm/ATR (religijny i kulturowy) oraz walki plemienne.

W RŚA motywy etniczne i religijne często się ze sobą łączą. Niektóre grupy mniejszości etnicznych są szczególnie narażone na ataki, na przykład Pigmeje Baka są zmuszani do pracy w niewolniczych warunkach. Zdarza się, że grupy Antybalaka siłą wcielają chrześcijan w swoje szeregi.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Lata przemocy i niestabilności politycznej sprawiły, że chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są szczególnie narażone na gwałty, przesiedlenie, uprowadzenia i wymuszone małżeństwa. Wykorzystywanie seksualne powoduje wstyd, traumę, a często także ciążę. Wysokie wskaźniki przemocy seksualnej sprawiają, że rodzice z obszarów wysokiego ryzyka obawiają się posyłać dziewczynki do szkoły. Zależność kobiet od rodziny oznacza, że prześladowania wewnątrz rodziny silnie na nie wpływają, a istotnym czynnikiem jest zależność finansowa. Na obszarach zdominowanych przez muzułmanów kobiety są zmuszane do przestrzegania islamskich zasad ubioru, a konwertytkom grożą areszt domowy i małżeństwo ze starszym muzułmaninem.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• dyskryminacja/nękanie w edukacji;
• nękanie ekonomiczne poprzez grzywny;
• narzucenie reguł ubioru;
• wymuszone małżeństwo;
• celowe uwodzenie;
• handel ludźmi;
• przemoc psychiczna;
• przemoc seksualna;
• przemoc słowna.

Mężczyźni

Chrześcijańscy mężczyźni są zabijani lub przetrzymywani w niewoli przez radykalne bojówki. Szczególnie narażeni na ataki są liderzy wspólnot. Często padają ofiarą fałszywych oskarżeń. Grożą im ataki nawet podczas nabożeństw. Mężczyźni są również dyskryminowani w pracy, ponieważ islamiści kontrolują wszystkie targowiska, handel, nakładają wysokie podatki na chrześcijańskich przedsiębiorców, a nawet rabują sklepy chrześcijan, aby doprowadzić ich biznesy do upadku. Chrześcijanie są przymusowo wcielani do rebelianckich oddziałów oraz dyskryminowani podczas odbywania państwowej służby wojskowej. Uprowadzenia, zabójstwa, groźby i celowe zubożenie mężczyzn w efekcie wpływają na całe rodziny.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• wydziedziczenie lub odebrania prawa własności;
• uwięzienie przez władze;
• pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
• śmierć;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Republika Środkowoafrykańska przeżywa poważny kryzys od roku 2013. W tamtym czasie chrześcijanie często stawali się celem ataków ze względu na swoją wiarę. W ŚIP 2025 RŚA uzyskała 72 pkt, co oznacza wzrost o 2 pkt w porównaniu z ŚIP 2024. Wzrost wynika przede wszystkim ze wzrostu ogólnej presji, przy średniej presji sięgającej 11,3 pkt (wzrost z 10,9 w ŚIP 2024). Pogorszenie nastąpiło w sferach życia w społeczeństwie i Kościele. Niegdyś znany z tolerancji religijnej kraj jest obecnie świadkiem niepokojącej zmiany w kierunku nietolerancji, zwłaszcza wobec społeczności niemuzułmańskich na obszarach, gdzie dominują muzułmanie.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Republiki Środkowoafrykańskiej.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To samo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

Ataki na kościoły i własność chrześcijańską: Grupy zbrojne coraz częściej obierały za cel kościoły i własność chrześcijańską. Niszczono budynki kultu religijnego i dokonywano grabieży majątku należącego do chrześcijan. Ten wzorzec przemocy poważnie zakłócił życie wielu społeczności chrześcijańskich, wywołując powszechny strach i zmuszając ludzi do opuszczenia ich miejsca zamieszkania.

Ataki na kobiety i dziewczęta: Na obszarach kontrolowanych przez grupy dżihadystów kobiety i dziewczęta były narażone na zwiększone ryzyko przemocy, w tym uprowadzeń, przymusowych małżeństw i wykorzystywania seksualnego. Obecność mężczyzn należących do grup rebelianckich sprzyjała wytworzeniu atmosfery strachu i brakowi poczucia bezpieczeństwa wśród kobiet w społecznościach chrześcijańskich.

Przymusowe wysiedlenia chrześcijan: Przemoc i groźby ze strony zbrojnych ugrupowań zmusiły wielu chrześcijan do opuszczenia swoich domów. Ucieczka wywołała poważny kryzys humanitarny, ponieważ wysiedlone osoby i rodziny pośród chaosu walczą o bezpieczeństwo i podstawowe potrzeby.

Życie prywatne

Konwertyci na chrześcijaństwo są prześladowani przez członków rodziny. Mogą zostać odcięci od wszelkiego wsparcia finansowego. Na zdominowanej przez muzułmanów północy, gdzie działają odłamy Séléki, konwertyci ryzykują życiem, jeśli w domu posiadają materiały chrześcijańskie. Znane są przypadki, gdy osoba przyłapana na czytaniu Biblii przez byłego bojownika Séléka, była mordowana na miejscu zdarzenia.

Życie rodzinne

Często zdarza się, że po przejściu jednego z małżonków na chrześcijaństwo, rodzina i lokalna społeczność naciskają męża/żonę, aby się rozwiedli. Ponadto konwertyci niemal automatycznie tracą prawo do spadku po zmarłym członku rodziny. Na obszarach kontrolowanych przez grupy rebeliantów, w przypadku śmierci lub ucieczki rodziców, dzieci bez opieki pozostają na łasce napastników. Czasami są brutalnie mordowane.

Życie w społeczeństwie

Rząd stracił skuteczną kontrolę nad wieloma obszarami kraju. Na terenach zdominowanych przez muzułmanów chrześcijanie są często dyskryminowani, zwłaszcza tam, gdzie w mniejszym lub większym stopniu obowiązuje prawo szariatu. Grupy rebeliantów oraz ich zwolennicy inwigilują społeczności na swoich terenach. W kontekście trwającego konfliktu chrześcijanie (zwłaszcza młode dziewczęta) padają ofiarą napaści i uprowadzeń. Członkowie społeczności muzułmańskiej zazwyczaj nie chcą dzielić się zasobami wspólnoty (takimi jak opieka zdrowotna) z konwertytami na chrześcijaństwo, zwłaszcza w odległej północnej części kraju.

Życie w państwie

Na obszarach kontrolowanych przez byłych bojowników Séléki wszystkie środki transportu znajdują się pod kontrolą muzułmanów, co utrudnia chrześcijanom podróżowanie. Kiedy dochodzi do aktów przemocy, szczególnie narażone na niebezpieczeństwo są osoby duchowne, które przemieszczają się między kościołami w celu wykonywania swojej pracy. W regionach, gdzie władzę sprawują grupy rebeliantów, chrześcijanie są dyskryminowani, a czasem atakowani, co zmusza ich do ucieczki z domu i kraju.

Życie w Kościele

Chociaż oficjalnie państwo nie inwigiluje Kościołów, cywile są obserwowani przez różne grupy rebeliantów, którzy próbują udowodnić ich powiązania z innymi grupami zbrojnymi. Odnotowano wiele ataków na wspólnoty, w tym przerywanie nabożeństw i palenie kościołów.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Republika Środkowoafrykańska zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);

2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);

3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);

4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);

5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Republika Środkowoafrykańska nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Chrześcijańscy konwertyci na obszarach zamieszkanych przez muzułmańską większość doświadczają presji i przemocy ze strony rodziny i członków lokalnej społeczności, która ma ich zmusić do wyrzeczenia się wiary w Jezusa Chrystusa (Art. 18 ICCPR);

• Chrześcijanie są fizycznie atakowani za dzielenie się wiarą (Art. 18 ICCPR);

• Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6,1 ICCPR);

• Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są gwałcone i wykorzystywane seksualnie (Art. 17 ICCPR);

• Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW i Art. 10 ICESCR).

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Jak podano w raporcie dotyczącym wolności religijnej Departamentu Stanu USA (USA IRFR RŚA 2023): „Wielowymiarowa Zintegrowana Misja Stabilizacyjna ONZ w Republice Środkowoafrykańskiej (MINUSCA) stwierdziła, że siły rządowe atakowały muzułmanów, w tym pasterzy Fulani, dokonując arbitralnych aresztowań i źle traktując zatrzymanych”. Powołując się na MINUSCA, raport dodaje, że: „członkowie wspieranej przez Rosję Grupy Wagnera mieli zatrzymać i torturować imama i jego kuzyna w Bangui, co doprowadziło do strajku generalnego społeczności muzułmańskiej. W styczniu Grupa Wagnera bezpodstawnie zatrzymała 15 muzułmańskich cywilów w prefekturze Nana-Grebizi”.

W kontekście trwającego konfliktu mniejszości religijne nie są głównym celem. Członkowie małych mniejszości religijnych doświadczają wielu przeciwności wewnątrz lokalnych społeczności, w których żyją.

Spis treści

11. Open Doors w RŚA

Open Doors od kilku lat prowadzi działalność na terenie Republiki Środkowoafrykańskiej poprzez lokalnych partnerów i Kościoły. Od roku 2013 nasze programy wspierają Kościół w kryzysie po zamachu stanu dokonanym przez w islamskie ugrupowanie Séléka. Naszym pragnieniem jest, aby Kościół w RŚA stał się dojrzały, niezależny i silny na tyle, by radzić sobie z traumą i prześladowaniami. Nasze projekty obejmują:

• seminaria przygotowujące na prześladowania;
• pomoc w zdobywaniu ekonomicznej niezależności;
• opiekę psychologiczna dla osób dotkniętych traumą.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.