Mozambik

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Prześladowania chrześcijan w Mozambiku można przypisać złożonej mieszance czynników mogących wpłynąć w przyszłości na ponury obraz wolności religijnej w tym kraju.

Po pierwsze, obecność radykalnych islamistów, szczególnie w regionach północnych, sprawia, że życie społeczności chrześcijańskich staje się coraz bardziej niebezpieczne. Ekstremiści wzbudzili falę przemocy. Atakują chrześcijańskie miejsca kultu, porywają przywódców religijnych i zabijają wiernych. Ich działania nie są odosobnione, ale stanowią część szerszej kampanii ideologicznej mającej na celu narzucenie obywatelom ścisłej interpretacji prawa islamskiego, co sprawia, że chrześcijanie znajdują się w bardzo trudnej sytuacji.

Po drugie, wpływ karteli narkotykowych pogarsza i tak już napiętą sytuację. Mozambik stał się ważnym ośrodkiem międzynarodowego handlu narkotykami, co sprawiło, że kartele mają interes w kontrolowaniu różnych części kraju. Pracownicy kościelni, którzy często pełnią funkcję liderów społeczności opowiadających się za zmianami, są zastraszani i grozi im przemoc.  Organizacje przestępcze postrzegają każdą formę zorganizowanej działalności społecznej, w tym działalność kościelną, jako zagrożenie dla wprowadzanych metod kontroli lokalnych społeczności.

Po trzecie, stanowisko rządu w sprawie wolności religijnej dodatkowo pogarsza sprawę. Oficjalna polityka i praktyki ograniczają wolność kultu i otwartego wyrażania przekonań religijnych. Kościoły napotykają przeszkody administracyjne, istnieją bariery dla edukacji religijnej, a publiczne wyrażanie wiary prowadzi do inwigilacji, a czasem nawet aresztowania.

Wreszcie, trwająca wojna z dżihadystami dodatkowo komplikuje sytuację chrześcijan. Gdy siły rządowe zaangażowane są w brutalne konflikty z radykalnymi grupami, chrześcijanie cierpią znajdując się w ogniu krzyżowym. Nie tylko są celem przemocy ze strony ekstremistów, ale także cierpią z powodu  szkód spowodowanych przez operacje wojskowe.

Spis treści

1. Tło

Mozambik uzyskał niepodległość od Portugalii w 1975 roku. Wojna domowa zakończyła się w 1992 r. wynegocjowanym przez ONZ porozumieniem pokojowym między ówczesną jedyną partią, Frontem Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO), a siłami rebeliantów Narodowego Ruchu Oporu Mozambiku (RENAMO). Po tym okresie nastąpił stały postęp gospodarczy i polityczny, osłabiony przez powrót napięć i przemocy między FRELIMO a RENAMO od 2012 r. Walki wybuchły ponownie w 2019 r., gdy FRELIMO nie chciało oddać władzy po zakwestionowaniu wyników wyborów.

W październiku 2017 r. na północy rozpoczęły się ataki islamskich bojowników, w wyniku których zginęło wielu chrześcijan. Podpalono wiele domów. Islamska grupa al-Sunnah wa Jama'ah (ASWJ) wezwała do usunięcia chrześcijańskich symboli religijnych i zaatakowała domy należące do chrześcijan w niektórych częściach prowincji Cabo Delgado. Chrześcijanie ratowali się ucieczką, aby nie paść ofiarą ataków dżihadystów. Siły koalicyjne z Południowoafrykańskiej Wspólnoty Rozwoju (SADC) i Rwandy (wraz z doradcami z innych krajów) odparły dżihadystów i odniosły sukces. Jednak, pomimo sukcesów rządu i jego sojuszników wpływy islamistów rosną na południu.

Ludność napływowa z Azji Południowej oraz północne prowincje są w przeważającej mierze muzułmańskie, szczególnie wzdłuż wybrzeża, podczas gdy na obszarach północnego interioru zamieszkuje więcej społeczności chrześcijańskich. Chrześcijanie są liczniejsi w regionach południowych i centralnych, ale mieszkają tam również muzułmanie.

Według Departamentu Stanu USA (IRFR 2021) w kraju działają wspólnoty rzymskokatolickie, ewangelikalne, zielonoświątkowe, „syjonistyczno-chrześcijańskie” i anglikańskie (w porządku malejącym według liczby członków).

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Prześladowania są najsilniejsze w północnej prowincji Cabo Delgado, ponieważ terroryści związani z Państwem Islamskim (IS) przeprowadzają tam brutalne ataki.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Do historycznych chrześcijan zalicza się Kościół rzymskokatolicki, anglikański i prawosławny. Są one często celem ataków al-Sunnah wa Jama'ah.

Społeczności konwertytów

Należą do nich konwertyci z islamu oraz tradycyjnych religii afrykańskich, oraz konwertyci międzywyznaniowi wśród grup chrześcijańskich. Prześladowania są dotkliwe, jeśli konwertyta pochodzi ze środowiska muzułmańskiego i mieszka na zdominowanej przez muzułmanów północy; tam konwertyci mogą stać się celem ataków radykalnych muzułmanów.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Do nietradycyjnych wspólnot chrześcijańskich należą wspólnoty baptystyczne i zielonoświątkowe. Ze względu na ich nastawienie misyjne, chrześcijanie w tych kościołach są regularnie zastraszani i atakowani.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Islamski ekstremizm

Od 2017 roku chrześcijanie są atakowani przez radykałów należących do powiązanej z IS grupy islamistycznej al-Sunnah wa Jama'ah (ASWJ). Tysiące osób ucieka ze swoich domów. Potencjał i obszary wpływów tych grup stale się zwiększają. Ich działalność jest częściowo finansowana zyskami ze współpracy z kartelami narkotykowymi oraz korupcję, w którą zaangażowani są urzędnicy w kraju.

Wrogość o podłożu etniczno-religijnym

W odległych rejonach kraju wyznawcy rdzennych religii widzą zagrożenie w chrześcijańskiej działalności ewangelizacyjnej. W związku z tym przywódcy klanów często skarżą się na działalność kościołów.

Paranoja dyktatorska

Mozambik nie jest prawdziwą demokracją.  Rząd wywiera presję na obywateli, np. naciska na kościoły, aby wspierały jego politykę. Konstytucja zakazuje wszelkich wpływów religijnych w publicznych instytucjach edukacyjnych. Niekiedy władze lokalne nakładają również uciążliwe wymogi rejestracyjne na grupy religijne. Rząd ukrywa informacje na temat przemocy w północnym Mozambiku przed obywatelami.

Przestępczość zorganizowana oraz korupcja

Mozambik skażony jest wysokim poziomem przestępczości zorganizowanej; narkotyki, broń i nielegalne produkty dzikiej fauny i flory, takie jak kość słoniowa, są przemycane drogą morską. Przemyt służy finansowaniu działalności islamskiej grupy al-Sunnah wa Jama'ah.  Kartele grożą i stosują przemoc wobec kościołów, które są zaangażowane w pracę wśród młodzieży i gangów przestępczych.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Najczęstszymi formami przemocy stosowanymi wobec chrześcijańskich kobiet i dziewcząt są molestowanie seksualne, gwałty i wymuszone małżeństwo, przy czym Mozambik ma jeden z najwyższych wskaźników wczesnych małżeństw na świecie, przypisywany obecności islamistycznych ugrupowań. Uprowadzenia są powszechne tam, gdzie działają dżihadyści. Dziewczęta są wykorzystywane do pracy przymusowej, a kobiety jako niewolnice seksualne i do pracy w gospodarstwach domowych. Konwertytki wywodzące się ze środowisk muzułmańskich lub afrykańskich religii tradycyjnych są narażone na wymuszone małżeństwo, rozwód, wydziedziczenie i utratę prawa do opieki nad dziećmi.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Odebrania prawa do opieki nad dziećmi;
• Wydziedziczenie lub odebrania prawa własności;
• Wymuszone małżeństwo;
• Handel ludźmi;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc seksualna.

Mężczyźni

Prześladowania mężczyzn związane są głównie z obecnością islamistów i ich ekstremistycznymi celami. W atakach terrorystów zginęło wielu mężczyzn i chłopców, wiele rodzin straciło pola uprawne i domy, tym samym tracąc środki do życia. Młodzi chłopcy są siłą wcielani w szeregi walczących oddziałów. Ekspert krajowy komentuje: „za każdym razem, gdy islamiści atakują, biorą na cel głównie mężczyzn i chłopców, aby rekrutować bojowników ze społeczności”.

Formy wywierania nacisku:

• Pobór do wojska / służba wbrew sumieniu;
• Siłowe wcielenie do karteli i organizacji terrorystycznych;
• Śmierć.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

W okresie sprawozdawczym ŚIP 2023 Mozambik odnotował znaczący trzypunktowy wzrost, otrzymując 68 pkt. W ŚIP 2024 wynik kraju ustabilizował się, wskazując na utrzymujący się poziom presji i przemocy, szczególnie w regionie północnym, gdzie nie ustają działania dżihadystów. Pomimo wysiłków podejmowanych przez siły rwandyjskie i południowoafrykańskie, które doprowadziły do odbicia kilku miast i miasteczek z rąk islamistów w ciągu ostatnich dwóch lat, ich wpływy pozostały szczególnie silne. Obecność karteli narkotykowych na niektórych obszarach dodatkowo komplikowała życie chrześcijan, szczególnie utrudniając inicjatywy kościelne skoncentrowane na pracy z młodzieżą. Chociaż odnotowano marginalny spadek przemocy z 15,6 pkt w ŚIP 2023 do 15,0 pkt w ŚIP 2024, to nadal jest to ekstremalnie wysoki poziom.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Mozambiku.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• 6 lutego 2023 r. przeprowadzono atak na chrześcijańską wioskę Namakiol. Doszło do wymiany ognia między ISIS a lokalnymi bojownikami lojalnymi wobec rządu Mozambiku.
• 4 lutego 2023 r. przeprowadzono atak na chrześcijańską wioskę Moilo. Mieszkańcy wioski uciekli, a członkowie ISIS podpalili około 20 domów.
• 4 lutego 2023 r. chrześcijanie podróżujący samochodami wpadli w zasadzkę na drodze Macomia-Bimba. Jedna osoba zginęła, a dwie zostały ranne.  Dwa pojazdy zostały podpalone. 

Życie prywatne

Na obszarach północnych, znajdujących się pod wpływem islamistów, chrześcijanie (zwłaszcza konwertyci z islamu) muszą się ukrywać, w przeciwnym razie grozi im przemoc fizyczna oraz śmierć.

Życie rodzinne

Na północy, gdzie nasila się ekspansja dżihadystów, wychowywanie dzieci w duchu chrześcijańskim jest niebezpieczne, szczególnie na obszarach, gdzie siły rządowe zostały zmuszone do ustąpienia. Chrześcijanie padają ofiarą prześladowań i dyskryminacji w szkołach i w życiu codziennym ze strony członków lokalnej społeczności. Co więcej, na niektórych obszarach, gdzie przeważają katolicy, dzieci protestantów stają przed podobnymi wyzwaniami.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są zagrożone porwaniem przez islamskich rebeliantów na północy kraju. Często do uprowadzeń dochodzi po ataku na wioski. W Cabo Delgado chrześcijanie byli prześladowani za nieprzestrzeganie muzułmańskich norm religijnych zgodnie z oczekiwaniami islamistów.

Życie w państwie

Kościoły na północy są plądrowane, symbole religijne są usuwane i niszczone.  Władze sprzeciwiają się kościołom, które głoszą niepożądane poglądy w kwestiach takich jak prawa człowieka, mimo że kościół odegrał znaczącą rolę w procesie demokratyzacji w epoce postkolonialnej. Rząd dąży do ściślejszej formy kontroli nad religią poprzez nowy projekt ustawy, który jest obecnie przedmiotem dyskusji.

Życie w kościele

Władze wysyłają na przeszpiegi swoich pracowników, aby monitorowali treści głoszonych w kościołach kazań w poszukiwaniu oznak krytyki rządu. Dżihadyści kontrolują działalność kościelną na północy. Rząd celowo zwleka z wydawaniem zezwoleń na działalność kościołów i przygotowuje nowe prawo regulujące kwestie religijne. Podobnie jak w przypadku Rwandy, rząd chce mieć głos decyzyjny w wyznaczaniu przywódców kościelnych i stara się ograniczyć liczbę małych grup chrześcijańskich.

Spis treści

8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Mozambik zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR).
2. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
3. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
4. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Mozambik nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

1. Chrześcijanie na północy kraju są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR).
2. Chrześcijańskie kobiety są gwałcone i uprowadzane (Art. 7 ICCPR).
3. Dzieci chrześcijańskie są zabijane (Art.2 CRC).
4. Chrześcijańskie kobiety są przymusowo wydawane za mąż (Art. 23 ICCPR  i Art. 16 CEDAW).
5. Konwertyci na chrześcijaństwo cierpią na północy z powodu dyskryminacji i przemocy (Art. 18 i 26 ICCPR).

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Inne mniejszości religijne (takie jak hinduiści, buddyści i żydzi) są bardzo nieliczne w kraju; większość z nich to ekspaci. Nie istnieje żadna szczególna forma prześladowania tych grup. Jednak, jak stwierdzono w raporcie IRFR 2020: „Przywódcy religijni nadal wyrażali obawy, że projekt ustawy o praktykach religijnych, zaproponowany w 2019 r., który pod koniec roku nadal był rozpatrywany przez parlament, może uniemożliwić grupom religijnym, które mają mniej niż 500 wyznawców, rejestrację w Ministerstwie Sprawiedliwości. Przywódcy małych wspólnot religijnych wyrazili obawy, że wymóg rejestracji uniemożliwi im zarejestrowanie swoich organizacji. Według jednego z przywódców religijnych projekt ustawy wymagałby również od wyznawców poświadczenia ich tożsamości przez notariusza, co stworzyłoby barierę administracyjną dla praktyk religijnych”. Projekt ustawy jest nadal rozpatrywany.

Znaczna część ludności nadal wyznaje tradycyjne religie afrykańskie. Większość wyznawców żyje w odległych zakątkach kraju, skąd nie napływają doniesienia o prześladowaniach. Wielu z nich przechodzi na chrześcijaństwo. 

Spis treści

10. Open Doors w Mozambiku

Open Doors niesie pomoc  Kościołowi w Mozambiku od 2020 roku. Skupiamy się na udzielaniu doraźnego wsparcia chrześcijanom dotkniętym rosnącą przemocą dżihadystów na północy poprzez:

• szkolenia na temat świadomości międzykulturowej;
• szkolenia gotowości na prześladowania;
• wzmocnienie pozycji ekonomicznej chrześcijan.

Spis treści

11. Módl się za Mozambik

• Módl się z kościołami i ich starszymi, którzy przyjęli tysiące przesiedlonych rodzin. Módl się, aby byli pełni współczucia i zrozumienia dla tych ludzi, zwłaszcza tych, którzy doznali urazów i są bezbronni. Módl się o mądrość, aby jak najlepiej dotrzeć do tych rodzin i wspierać je w czasie potrzeby. 
• Módl się o rozwój gospodarczy w regionie. Bezrobocie i brak podstawowych usług rozczarowały i wywołały falę gniewu i złości wśród młodzieży. W rezultacie wielu z nich dołączyło do islamskich grup ekstremistycznych. Módl się, aby rząd i partnerzy międzynarodowi pomogli ludziom skorzystać z programów pomocowych.
• Módl się o mądrość dla pracowników i partnerów Open Doors, gdy zastanawiają się, jak najskuteczniej pomagać prześladowanym chrześcijanom w Mozambiku. Módl się o ochronę dla pracowników podróżujących do niebezpiecznych regionów.