Burkina Faso

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

W ostatnich latach wpływ islamistów w kraju rozszerzył się na miasta, które wcześniej były poza ich zasięgiem.  Dotyczy to w szczególności ugrupowania o nazwie „Grupy Wsparcia Islamu i Muzułmanów” (JNIM). Chrześcijanie są atakowani i zabijani, a ich kościoły są niszczone. Podobne ataki w Nigrze, Mali i innych krajach Sahelu sprawiają, że sytuacja w Burkina Faso jest bardzo poważna. Chrześcijanie stają się obiektem ataków w domach, kościołach i miejscach pracy. Setki kościołów zostało zamkniętych z powodu działalności dżihadystów. Członkowie rodziny i lokalnej społeczności odrzucają konwertytów i próbują zmusić ich do wyrzeczenia się wiary w Chrystusa. Z powodu gróźb chrześcijanie obawiają się publicznie wyrażać swoją wiarę. Zakres wolności religijnej chrześcijan kurczy się, w miarę jak ideologie dżihadu zyskują na popularności i zdobywają zwolenników w społeczeństwie. Konwertyci z islamu są najbardziej prześladowaną grupą chrześcijan w kraju. 

Spis treści

1. Tło

Burkina Faso od lat cierpi z powodu zawirowań politycznych i dyktatury wojskowej. Obalenie prezydenta Blaise'a Compaoré w 2014 r. po 27 latach rządów, otworzyło kolejny burzliwy rozdział w historii tego kraju. Burkina Faso pozostaje jednym z najsłabiej rozwiniętych krajów świata. 80% ludności żyje z uprawy ziemi na własne potrzeby.

Region w coraz większym stopniu staje się polem bitwy o wpływy geopolityczne między mocarstwami zachodnimi a Rosją, co dodatkowo zaostrza już istniejące problemy. Sytuacja w zakresie praw człowieka w kraju dramatycznie pogorszyła się w 2022 r. i kontynuowała trend spadkowy w 2023 r., co zostało udokumentowane przez Human Rights Watch, Amnesty International i International Crisis Group. Burkina Faso cierpi z powodu ekspansji dżihadystów, zorganizowanej przestępczości i korupcji, a wszystko to przyczynia się do złożoności tragicznej sytuacji kraju.

W ostatnich latach naród był świadkiem fali brutalnych ataków islamistycznych grup zbrojnych, w wyniku których zginęło wielu cywilów i wojskowych. Na terenie kraju działają między innymi następujące ugrupowanie terrorystyczne: Jamaat Nusrat al-Islam wal Muslimeen (JNIM - ugrupowanie wspierające islam i muzułmanów), Państwo Islamskie Prowincji Afryki Zachodniej (ISWAP), Państwo Islamskie Wielkiej Sahary, (ISGS), Al-Kaida w Islamskim Maghrebie (AQIM), al-Murabitoun, Ansar Dine i Boko Haram. Nasilenie aktywności dżihadystów spowodowało gwałtowny wzrost wewnętrznych przesiedleń, dotykając prawie 2 miliony ludzi, czyli około 10% ludności kraju.

Niestabilność polityczna i dwa przewroty wojskowe jeszcze bardziej pogorszyły sytuację mieszkańców Burina Faso. Pierwszy zamach stanu w styczniu 2022 r. obalił prezydenta Rocha Marca Christiana Kaboré, co doprowadziło do ustanowienia rządu przejściowego. W wyniku drugiego zamachu stanu w październiku 2022 r. kierowanego przez kapitana Ibrahima Traoré ustanowiono ostatecznie reżim wojskowy.

Pośród politycznych zawirowań mniejszość chrześcijańska w Burkina Faso doświadcza dotkliwych prześladowań. Chrześcijanie są atakowani przez islamistów ze względu na ich tożsamość religijną, co prowadzi do ofiar śmiertelnych, zniszczenia kościołów i powszechnych wysiedleń. Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta boją się uprowadzeń, gwałtów i tego, że zostaną zmuszone do wyjścia za mąż za muzułmanina, podczas gdy chłopcy są często rekrutowani w szeregi bojówek terrorystycznych. Ataki na chrześcijan stanowią nie tylko naruszenie praw człowieka, ale także podważają strukturalną integralność kościoła chrześcijańskiego w kraju, przyczyniając się do jego osłabienia i marginalizacji. 

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Najbardziej niebezpieczna dla chrześcijan jest północna i wschodnia część kraju, zwłaszcza poza głównymi miastami regionu. W zachodniej części kraju chrześcijanie doświadczają presji ze strony grup etniczno-religijnych.  

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Kościół rzymskokatolicki jest najliczniejszym wyznaniem chrześcijańskim w kraju. Dotychczas większość przywódców politycznych kraju była katolikami. Katolicy, ze względu na ich dużą liczbę, są mniej dotknięci przemocą i prześladowaniami niż inne wspólnoty chrześcijańskie.

Społeczności konwertytów

Do tej kategorii zalicza się chrześcijan nawróconych z islamu oraz tradycyjnych religii afrykańskich. Konwertyci ze środowiska muzułmańskiego doświadczają najsilniejszych prześladowań ze strony swoich rodzin i członków lokalnej społeczności.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Wspólnoty baptystyczne, ewangelikalne i zielonoświątkowe skupiają się głównie w większych miastach. Częściej niż tradycyjne wyznania chrześcijańskie stają się celem ataków islamistów, ponieważ dużo bardziej angażują się w prozelityzm. 

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Ekstremizm islamski w połączeniu z uciskiem klanowym

W Burkina Faso dochodziło w ostatnich latach do napaści islamskich terrorystów, zwłaszcza w regionie północnym i sporadycznie w stolicy.  Grupa dżihadystyczna Ansar ul Islam została utworzona w 2016 roku i próbowała narzucić swoje prawa w północnej części kraju za pomocą metod siłowych i pokojowych. Nusrat al-Islam wal Muslim („Grupa wspierająca islam i muzułmanów”) koncentruje się bardziej na zwalczaniu obecności Francji i krajów sprzymierzonych z Francją. Jej kaznodzieje usiłują przekonać młodzież, że to Francuzi i zepsuta moralność Zachodu ponosi winę za wszystkie nieszczęścia i niepowodzenia społeczeństwa Burkina Faso. Terroryści dokonywali napadów na kościoły i chrześcijan. W obawie przed kolejnymi atakami niektóre kościoły zaostrzyły środki bezpieczeństwa. Rząd jest obwiniany za brutalność wobec ludności cywilnej, gdy próbuje zwalczać terrorystów, którzy często infiltrują społeczności cywilne.

Korupcja oraz przestępczość zorganizowana

W wielu krajach regionu Sahelu korupcja umożliwia dżihadystom rekrutację, zakup broni i bezkarną działalność. W opinii eksperta krajowego: „Poziom korupcji na szczeblu rządowym jest bardzo wysoki.. W różnych regionach kraju dochodzi do napadów rabunkowych i porwań. Rząd robi niewiele lub nic, aby opanować przestępczość, nawet w stolicy kraju - Wagadugu”.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Zwłaszcza na wschodzie kraju wpływy rządu centralnego są słabe, a w siłę urosły ugrupowania islamistyczne. Okoliczności sprzyjają uprowadzeniom kobiet przez członków lokalnych bojówek. Kobiety są zmuszane do małżeństwa, wykorzystywane do pracy i zmuszane do przejścia na islam. Przemoc seksualna jest powszechnym narzędziem ataku na wspólnoty chrześcijańskie.  Częstym celem ataków są córki liderów wspólnot chrześcijańskich. Kobiety nawrócone z islamu lub tradycyjnych religii są zmuszane do małżeństwa, zamyka im się dostęp do edukacji, grozi wyrzuceniem z rodziny, śmiercią i aresztem domowym.   

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• Odebranie prawa własności/wydziedziczenie;
• Wymuszony rozwód; Wymuszone małżeństwo;
• Zmuszenie do opuszczenia domu - wypędzenie;
• Uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc seksualna.

Mężczyźni

Islamskie ugrupowania dżihadystyczne działające w regionie Sahelu często siłą rekrutują swoich członków z krajów takich jak Burkina Faso. Chrześcijańscy mężczyźni i chłopcy padają ofiarą przymusowej rekrutacji i ataków fizycznych. Porwania i zabójstwa chrześcijańskich mężczyzn wywołują strach i traumę w społecznościach chrześcijańskich, a także osłabiają ekonomicznie rodziny. Wielu mężczyzn i chłopców decyduje się na ucieczkę do bezpieczniejszych miejsc w kraju lub za granicę. Przywódcy kościelni, głównie mężczyźni, są porywani i zabijani.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Zmuszenie do ucieczki z miasta/kraju;
• Pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
• Śmierć;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

W ciągu ostatnich pięciu lat wynik Burkina Faso stopniowo wzrastał. W ŚIP 2024 ogólny wynik wzrósł o kolejne cztery punkty, osiągając 75 pkt, a kraj znalazł się na 20 miejscu listy. Ten znaczący wzrost jest ściśle powiązany z nasileniem działań ruchów dżihadystycznych i kryzysem społeczno-gospodarczym, który szczególnie dotyka chrześcijan w kraju. Kluczowym czynnikiem wzrostu był gwałtowny wzrost przemocy i presji doświadczanej w całym kraju, wymierzonej głównie w chrześcijan. Rozszerzająca się działalność grup dżihadystycznych doprowadziła do zamknięcia wielu kościołów i chrześcijańskich ośrodków edukacyjnych, zwiększając presję wewnątrz kościoła i społeczności chrześcijańskiej. Celowe ataki i ofiary śmiertelne wśród chrześcijan wytworzyły atmosferę strachu. Wiele osób boi się uczestniczyć w nabożeństwach i decyduje się zabrać dzieci z chrześcijańskich szkół. Co więcej, różne frakcje dżihadystów przejęły kontrolę nad niektórymi regionami kraju, przejmując funkcje administracji państwowej i odpowiedzialność za zapewnienie podstawowych usług komunalnych. Niepokoje polityczne w kraju, które obejmowały przewroty wojskowe w styczniu i październiku 2022 r. w obliczu pogarszającego się kryzysu bezpieczeństwa, jeszcze bardziej utrudniły tę i tak już trudną sytuację. Radykalno-islamistyczne nastroje w krajach sąsiednich takich jak Niger i Mali również przyczyniają się do poczucia braku bezpieczeństwa w Burkina Faso. Niegdyś wyjątkowo tolerancyjne społeczeństwo przeszło niepokojącą transformację, czego dowodem jest wzrost nietolerancji wobec społeczności niemuzułmańskich. Konflikty etniczne przeplatające się z religijnymi nasiliły się, zwiększając presję na konwertytów i różne grupy chrześcijańskie. Jeśli kraj będzie podążał niezmienionym kursem, Burkina Faso stanie się bardzo niebezpiecznym i wyjątkowo kruchym państwem, stanie u progu ryzykowanej niestabilności.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Burkina Faso.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

12 października 2022 r: „Domniemani islamscy bojownicy nakazali zamknięcie trzech kościołów w Samou, niedaleko Bogande w Regionie Wschodnim. Bojownicy nakazali również obywatelom noszenie krótkich spodni, zapuszczanie brody i pozbycie się świń”. (Źródło: Międzynarodowy Report o Wolności Religijnej Amerykańskiego Departamentu Stanu za rok 2022, dot. Burkina Faso)

Życie prywatne

Chrześcijanie, zwłaszcza konwertyci z islamu, spotykają się z wrogimi reakcjami, kiedy próbują rozmawiać na tematy religijne, co jest nowym zjawiskiem. W niektórych rejonach kraju chrześcijanie nie mogą posiadać materiałów chrześcijańskich w domach, ponieważ grozi im niespodziewane wtargnięcie terrorystów i przeszukania. Konwersja, choć nie jest prawnie zabroniona, w niektórych rejonach budzi silny sprzeciw muzułmańskiej społeczności i prowadzi do całkowitej izolacji chrześcijan.

Życie rodzinne

W szkołach prowadzonych lub założonych przez muzułmanów, chrześcijańscy uczniowie zmuszani są do brania udziału w lekcjach islamu. Takie przypadki odnotowano np. w Bobo Dioulasso, a nawet w stolicy kraju Wagadugu. Pojawiła się informacja, że islamscy terroryści zabili nauczycieli, którzy odmówili nauczania islamu. Konwertyci są wydziedziczani. Chrześcijanie muszą ostrożnie wybierać miejsca ślubów i innych ceremonii, tak by nie narazić się na ataki dżihadystów.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie są silnie atakowani w regionie północnym, który graniczy z Mali. Prowincja Soum wydaje się być epicentrum aktywności islamskich ugrupowań. Tutaj porywano chrześcijan i atakowano siły bezpieczeństwa. Ruch Ansar al-Islam zmusił nauczycieli szkolnych do zastąpienia francuskiego arabskim jako językiem wykładowym w szkołach. Szkoły, które nie uczą islamu, zostały spalone. Wielu chrześcijan uciekło ze swoich domów. Jako broń przeciwko chrześcijankom wykorzystywano małżeństwo z muzułmanami. Tam, gdzie chrześcijanie stanowią mniejszość, często utrudnia się im dostęp do zasobów wspólnotowych.

Życie w państwie

Kościoły mają trudności w uzyskaniu pozwoleń od władz administracyjnych np. na zakup ziemi. W północnych, wschodnich i zachodnich częściach kraju, gdzie islam jest silnie reprezentowany, a ideologia radykalna ma swoje przyczółki, chrześcijanie są coraz częściej uważani za wrogów.

Życie w kościele

Mimo że kraj jest oficjalnie świecki, a chrześcijanie stanowią ponad 20% populacji, wiele kościołów żyje w strachu przed atakami bojówek islamistycznych. Wspólnoty chrześcijańskie są pod stałą obserwacją grup terrorystycznych oraz lokalnych przedstawicieli władz w północnej, wschodniej i zachodniej części kraju. W społecznościach z większością muzułmańską praca z młodzieżą może odbywać się w bardzo ograniczonym zakresie. Państwo nie zabrania sprzedaży oraz dystrybucji Biblii i materiałów chrześcijańskich, ale jeśli zajmują się tym konwertyci z islamu lub religii tradycyjnych ryzykują, że będą mieli z tego powodu poważne kłopoty.

Spis treści

 8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Burkina Faso zobowiązało się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR).
2. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
3. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
4. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Burkina Faso nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych poprzez łamanie/dopuszczając do łamania następujących praw chrześcijan:

1. Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR).
2. Chrześcijańscy konwertyci z islamu są poddawani ostracyzmowi, spotykają się z przemocą ze strony swoich rodzin i grozi im wydziedziczenie (Art. 18 ICCPR).
3. Ugrupowania islamistyczne monitorują chrześcijan i ich działalność (Art. 17 ICCPR).
4. Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art. 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW).
5. Sprawcy przemocy wobec chrześcijan pozostają bezkarni (Art. 2 ICCPR).

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Islam w Burkina Faso podlega radykalizacji. Peryferie kraju znajdują się pod kontrolą islamistów, a meczety i medresy coraz częściej nauczają radykalnych wersji islamu sunnickiego, stanowiącego zagrożenie nawet dla muzułmanów sufickich. Na tych obszarach nie ma miejsca dla mniejszości religijnych. Nauczyciele szkolni są zmuszani do nauczania Koranu, w przeciwnym razie grożą im reperkusje. W Burkina Faso rodzą się też nastroje antyislamskie i powstają grupy samozwańczej straży obywatelskiej.

Spis treści

10. Open Doors w Burkina Faso

Open Doors rozpoczęło pracę w Burkina Faso w 2019 roku po tym, jak nasiliła się przemoc dżihadystów. Naszym celem jest wzmocnienie Kościoła, aby potrafił reagować na prześladowania w sposób biblijny. Duchowo wspieramy chrześcijan i troszczymy się o najbardziej potrzebujących poprzez szkolenia (świadomość prześladowań), pomoc w kryzysie, oraz opiekę duszpasterską i psychologiczną.

Spis treści

11. Módl się za Burkina Faso

• Módl się o mądrość dla rządu i jego międzynarodowych partnerów, gdy starają się ustanowić pokój i bezpieczeństwo w Burkina Faso.
• Módl się, aby Jezus Chrystus przyniósł uzdrowienie i pocieszenie dla straumatyzowanych chrześcijan.
• Módl się, aby Bóg położył kres zabójstwom.
• Módl się o ochronę lokalnych partnerów Open Doors podczas ich podróży do niebezpiecznych regionów oraz o Boże błogosławieństwo dla panów i logistyki.