Kuba

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Od 1959 r. Kubą rządzi Komunistyczna Partia Kuby, która stara się kontrolować życie społeczne i kościoły zgodnie z totalitarną ideologią komunistyczną. Rząd ostro reaguje na głosy opozycji i demonstrantów. Kiedy przywódcy kościelni lub działacze chrześcijańscy krytykują reżim, grozi im areszt, padają ofiarą kampanii oszczerstw, ogranicza im się możliwość podróżowania, skazywani są kary więzienia lub inne formy nękania przez aparat państwowy (zazwyczaj poprzez tzw. akty potępienia, które mogą obejmować także przemoc fizyczną). Również w celu kontroli i ograniczenia wpływów Kościoła zwykle odmawia się rejestracji nowych kościołów, co zmusza wiele wspólnot do nielegalnej działalności. Konsekwencją są kary, takie jak całkowita odmowa rejestracji, grzywny, konfiskata mienia, niszczenie i zamykanie kościołów (w tym kościołów domowych). 

Spis treści

1. Tło

W 2019 roku Zgromadzenie Narodowe (składające się w całości z przedstawicieli Partii Komunistycznej, jedynej legalnej partii na Kubie) jednogłośnie wybrało Miguela Díaza Canela na przewodniczącego Rady Państwa i Rady Ministrów, tym samym kończąc sześć dekad rządów rodziny Castro. Pomimo tej zmiany, kraj nadal tkwi w żelaznym uścisku partii komunistycznej. Kuba jest uznawana za kraj budzący szczególne obawy (CPC) przez Departament Stanu USA.

Próbując nadać swoim działaniom pewien pozór legalności, w maju 2022 r. rząd zatwierdził nowy kodeks karny. Według Amnesty International (AI, 2 grudnia 2022 r.) kodeks zawiera pewne „niepokojące aspekty”, takie jak przepisy wykorzystywane do uciszania i więzienia aktywistów, kary dla każdego, kto „zagraża porządkowi konstytucyjnemu i normalnemu funkcjonowaniu” rządu oraz poważne ograniczenia wolności słowa w internecie. Pomimo surowych kar, w odpowiedzi na politykę rządu, która spowodowała upadek systemu opieki zdrowotnej, niekontrolowaną inflację, brak bezpieczeństwa żywnościowego i energetycznego oraz wiele innych problemów, rośnie opozycja wobec władz.

Według szacunków WCD 2023 88,7% kubańskich chrześcijan to katolicy. W kraju obecne i widoczne są także inne denominacje cieszące się akceptacją wśród ludności zwłaszcza te związane z Kościołem Zielonoświątkowym.

Nawet niewielkie wsparcie w postaci zagranicznych darowizn pieniężnych może być powodem, dla którego lokalna wspólnota znajdzie się na celowniku władz, może zostać ukarana grzywną lub doświadczyć innych form nękania. Według informacji, które docierają do nas z kraju, zdarzało się, że darowizny w postaci przedmiotów materialnych przekazywane kościołom były konfiskowane i odsprzedawane, a nawet niszczone przez urzędników. Ponadto, w ramach odwetu na chrześcijańskich właścicielach firm (będących jednocześnie liderami wspólnot) lub za popieranie antyrządowych protestów, małe firmy były karane grzywnami lub zamykane pod pretekstem jakoby znajdowały się na liście 124 działalności zakazanych w przypadku osób prowadzących działalność na własny rachunek.

Pośród tych, którzy cierpią z powodu represji rządowych, są chrześcijańscy przywódcy, którzy głośno sprzeciwiają się niesprawiedliwości władz. Kilku księży i pastorów doświadczyło częstych wezwań na posterunek policji, gróźb śmierci, nieuzasadnionych zatrzymań, fizycznych ataków ze strony funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa (Marti Noticias, 11 lutego 2022 r.), tortur, rewizji domowych i konfiskaty dóbr, wandalizmu budynków kościelnych i domów, a nawet przymusowych wysiedleń (CSW, 3 marca 2022 r.). Szykanowani są nie tylko przywódcy kościelni, ale także ci, którzy z nimi współpracują lub mają kontakt z sieciami chrześcijańskimi oraz ci, którzy wyrażają krytykę wobec reżimu za pośrednictwem sieci społecznościowych (Vida Cristiana, 4 listopada 2021 r.).

Relacje Kuby z USA charakteryzują się dużą zmiennością. Po próbach przywrócenia stosunków dyplomatycznych z Kubą przez byłego prezydenta USA Baracka Obamę były prezydent USA Donald Trump wprowadził nowe restrykcje i utrzymał embargo handlowe, gospodarcze i finansowe. Obecny prezydent USA, Joe Biden, zacieśnił sankcje wobec Kuby w lipcu 2021 r., po stłumieniu przez kubańskich urzędników demonstracji antyrządowych. Jednak w maju 2022 r. administracja Bidena częściowo złagodziła swoją politykę wobec Kuby.

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

W okresie badawczym ŚIP 2024 zarejestrowano przypadki prześladowań chrześcijan w całym kraju, ale szczególnie w części wschodniej i w stolicy państwa.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Do tej kategorii należą Kościół rzymskokatolicki, Kościół prawosławny i rosnące grupa wspólnot protestanckich, składająca się z Kościoła Episkopalnego, Prezbiteriańskiego, Luterańskiego i Metodystycznego. Działalność kościołów jest monitorowana. W przypadku znalezienia materiałów lub kazań przeciwnych ideologii komunistycznej oraz w przypadku wspierania demonstrantów, zwłaszcza młodzieży, nakładane są na nie kary i ograniczenia. Takie wspólnoty spotykają się z krytyką ze strony przywódców kościołów sprzyjających reżimowi, ideologicznych grup nacisku i sympatyków reżimu. Niektóre kościoły należące do tej kategorii nie są oficjalnie uznawane przez państwo i nie mają powiązań z Radą Kościołów Kuby, która jest częścią reżimu. W takich przypadkach mogą one ponieść takie same konsekwencje jak niezarejestrowane, nietradycyjne grupy kościelne.

Społeczności konwertytów

Kategoria ta obejmuje konwertytów międzywyznaniowych oraz konwertytów z santerii (synkretycznej religii afroamerykańskiej) oraz byłych członków Partii Komunistycznej. Konwertyci, którzy należą do kościoła uważanego za przeciwnika reżimu lub gdy jego przywódcy są uważani za kontrrewolucjonistów, poddawani są represjom. Państwo i jego urzędnicy próbują zniechęcić Kubańczyków do konwersji i zapobiec wzrostowi Kościoła poprzez zastraszanie i wrogość.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Kategoria ta obejmuje grupy zielonoświątkowe i ewangelikalne oraz wspólnoty baptystyczne. Poza tym, że stoją przed tymi samymi wyzwaniami, co historyczne wspólnoty chrześcijańskie, w przypadku tych grup prawie niemożliwe jest uzyskanie rejestracji i tych samych praw obywatelskich, co inne kościoły uznane przez państwo. W związku z tymi utrudnieniami wspólnoty i ich liderzy spotykają się z wyższym poziomem represji i prześladowań. Są zmuszeni do działania poza prawem, a każda ich aktywność jest wykorzystywana jako pretekst do nałożenia grzywny lub postawienia przed sądem. W większości przypadków pozostają im spotkania w tajemnicy w kościołach domowych. Żyją w ciągłym strachu przed zatrzymaniem przez służby państwowe i partyjne.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Reżim komunistyczny i postkomunistyczny połączony ze świecką nietolerancją

Po rewolucji (1953-1958) Kuba stała się krajem komunistycznym. Kraj nadal rządzony jest według tego samego modelu politycznego i gospodarczego, a nowa konstytucja wzmocniła Komunistyczną Partię Kuby. Oznacza to, że konstytucyjnym wymogiem (także dla organizacji religijnych) jest podporządkowanie się ideologii partii komunistycznej. Wraz z wprowadzeniem w życie nowego Kodeksu Rodzinnego wzrosła nietolerancja wobec nauczania Kościoła na temat biblijnego modelu rodziny. Chrześcijańscy rodzice, którzy nie dostosowują się do ideologicznych postulatów promowanych przez rząd, mogą zostać ukarani. 

Paranoja dyktatorska

Paranoja dyktatorska łączy się z reżimem komunistycznym i postkomunistycznym. Biorąc pod uwagę, że Partia Komunistyczna jest jedyną konstytucyjnie uznaną partią polityczną, każdy, kto kwestionuje autorytet jej przywódców, czy to z powodu wiary, czy z innych powodów, jest nazywany wrogiem reżimu. Chrześcijanie są zmuszeni działać wbrew swoim przekonaniom nie tylko, aby uniknąć ataków ze strony reżimu, ale także, aby uzyskać dostęp do podstawowych usług. Korupcja i bezkarność są wykorzystywane przez aparat partyjny jako sposoby na utrzymanie się przy władzy. Rząd kontroluje aparat państwowy na wszystkich szczeblach i nie istnieje żaden niezależny organ, który zapewniałby poszanowanie praworządności. Chrześcijanie bez względu na wyznanie (w tym członkowie Kościoła rzymskokatolickiego) nie mają legalnej przestrzeni do swobodnego wyrażania swoich przekonań bez obawy przed represjami.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Chrześcijanki są często obrażane, kiedy wyrażają swoje przekonania oparte na wartościach, szczególnie jeśli sprzeciwiają się aborcji. Aktywistki, które wypowiadają się przeciwko rządowi, są zazwyczaj zwalniane z pracy, zastraszane i inwigilowane. Policja znieważa i stosuje przemoc wobec „Kobiet w bieli” (grupa założona przez krewnych więźniów politycznych) w drodze do i z kościoła. Dużym problemem jest przemoc domowa.

Formy wywierania nacisku:

• Brak/ ograniczenie dostępu do opieki zdrowotnej;
• Uwięzienie przez władze;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc słowna. 

Mężczyźni

Mężczyźni, a zwłaszcza pastorzy, są narażeni na aresztowanie oraz prześladowania. Liderzy krytykują zachowania rządu, które są sprzeczne z ich przekonaniami. Liczba osób zatrzymanych znacznie wzrosła po protestach zorganizowanych w lipcu 2021 r., kiedy to aresztowano wielu młodych mężczyzn. Pobicia, aresztowania, konfiskata materiałów chrześcijańskich, niszczenie mienia i groźby śmierci są powszechnymi formami nacisku. Chrześcijańscy mężczyźni narażeni są na dodatkowe prześladowania podczas odbywania obowiązkowej służby wojskowej. Poziom dyskryminacji i prześladowań zależy w dużej mierze od dowódcy.

Formy wywierania nacisku na mężczyzn:

• Brak dostępu do chrześcijańskich materiałów, nauczania i obrzędów religijnych;
• Wydziedziczenie lub odebranie majątku;
• Nękanie ekonomiczne w miejscu pracy/biznesie/ dostępie do zatrudnienia;
• Zmuszenie do ucieczki z miasta/wsi;
• Uwięzienie przez władze;
• Pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc słowna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Kuba odnotowała ogólny wzrost o 3 punkty z powodu wzrostu zarówno presji, jak i przemocy. Odnotowano niewielki wzrost we wszystkich sferach życia, a przemoc wzrosła z 7,0 punktów w ŚIP 2023 do 8,7 punktów z powodu większej liczby ataków na budynki kościelne i własność prywatną chrześcijan. Represje wobec opozycjonistów stale rosną i stają się coraz częstsze, zwłaszcza tam, gdzie przywódcy kościelni i aktywiści chrześcijańscy zwracali uwagę na łamanie praw człowieka przez rząd, udzielali wsparcia protestującym lub nie zgadzali się z niedawno zatwierdzonym kodeksem rodzinnym. Osoby krytyczne wobec reżimu są narażone na różne formy wrogości, w tym bezpodstawne aresztowania.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Kuby.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Kwiecień 2023, Hawana: Kościół Jesús Obrero stał się celem ataku wandali, którzy włamali się i uszkodzili kilka kabli, ale niczego nie zabrali. Proboszcz parafii Léster Rafael Zayas Díaz jest znanym krytykiem kubańskiego reżimu (Cibercuba, 15 czerwca 2023 r.). W kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Hawanie również pod opieką ojca Lestera, zauważono dziwne uszkodzenia, do których doszło w niewyjaśnionych okolicznościach w marcu (Cuba Cute, 08 marca 2023), czerwcu (Cubanos por el mundo, 16 czerwca 2023) i sierpniu (Ciber Cuba, 07 sierpnia 2023).
• Kwiecień 2023, Camaguey: Obserwatorium Wolności Akademickiej poinformowało o zatrzymaniu 7-letniej dziewczynki podczas zajęć lekcyjnych i przy współudziale pracowników szkoły. Jej matka również została zatrzymana. W marcu 2022 r. matka, aktywistka Marisol Peñas Cobas, została formalnie oskarżona o popełnienie „innych czynów przeciwko prawidłowemu rozwojowi małoletniej” za to, że „nie nauczyła córki kochać rewolucji”. Obecnie oczekuje na proces po wpłaceniu kaucji w wysokości dwóch tysięcy pesos.
• Grudzień 2022, Santiago de Cuba: Żona pastora i działacza na rzecz praw człowieka Lorenzo Rosalesa oskarżyła władze o nękanie go w więzieniu. Mężczyzna otrzymał wyrok siedmiu lat pozbawienia wolności w więzieniu Boniato w Santiago de Cuba. Według żony jest on nieustannie nękany przez funkcjonariuszy więziennych i agentów służb bezpieczeństwa państwa (Ciber Cuba, 12 grudnia 2022 r.).

Życie prywatne

Wyrażanie wiary w blogach i wpisach na Facebooku jest ściśle monitorowane przez państwo. Cenzura nasiliła się zwłaszcza po pandemii COVID-19, czego rezultatem były ograniczenia w dostępie do internetu i zakaz podróżowania (przeszkody, które uniemożliwiają dzielenie się wiarą z innymi). Kubańczycy żyją w przekonaniu, że korzystanie z mediów społecznościowych i rozmowy telefoniczne są kontrolowane przez władze. Chrześcijańscy aktywiści na rzecz praw człowieka i ci, którzy stale kwestionują i rzucają wyzwanie reżimowi, są zatrzymywani, przetrzymywani w areszcie domowym, by ich odseparować od członków kościoła i rodzin. Czasami chrześcijanie są zmuszani do pozostawania w swoich domach bez kontaktu z bliskimi, pod ścisłym nadzorem policji.

Życie rodzinne

Państwo uważa się za głównego edukatora wszystkich dzieci, a edukacja komunistyczna jest w szkołach obowiązkowa. Codziennie rano wszyscy uczniowie przysięgają z podniesioną ręką: „Będziemy jak Che!” (Che Guevara jest ikoną kubańskiego komunizmu). Zgodnie z prawem rodzice, którzy dystansują swoje dzieci od komunistycznych wartości i ideologicznych postulatów, narażeni są na przesłuchania, groźby, areszt, karę więzienia i utratę prawa do opieki nad dziećmi. Dzieci chrześcijan, o których wiadomo, że są zaangażowani w obronę praw człowieka, są zastraszane i szykanowane przesłuchaniami i aresztem, jako dzieci „wrogów rewolucji”. Chrześcijanie, którzy walczą z reżimem, czasami decydują się na rozłąkę z rodzinę, aby oszczędzić jej niepotrzebnych cierpień. Czasami rodziny rozdzielone są przed długi czas.

Życie w społeczeństwie

Milicje i poplecznicy reżimu ściśle monitorują działalność chrześcijan. Chrześcijanie, którzy wyrażają opinie oparte na wierze lub uczestniczą w strajkach przeciwko reżimowi, są uważani za dysydentów i poddawani inwigilacji, są dyskryminowani, kiedy szukają pracy, mają ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej oraz zasiłków społecznych wydawanych przez państwo, a także są zatrzymywani i przesłuchiwani, podobnie jak osoby znane z przynależności do kościołów sprzeciwiających się partii rządzącej.  Komitety Obrony Rewolucji (CDR) są głównymi informatorami rządowymi, a ich celem jest wyeliminowanie rozprzestrzeniania się wywrotowych, antykomunistycznych idei z pomocą innych obywateli, bojowników partii komunistycznej oraz urzędników państwowych. Wszyscy studenci, w tym chrześcijanie, są zmuszani do przyswojenia sobie ideologii marksistowskiej w ramach obowiązkowego państwowego programu nauczania, nawet na uniwersytetach. Osobom, które próbują sprzeciwić się przymusowej indoktrynacji, grozi usunięcie z uczelni. Zdarza się, że urzędnicy państwowi domagają się łapówek od chrześcijan w zamian za złagodzenie restrykcji, ale nie oznacza to, że ryzyko faktycznie staje się mniejsze.  Prośba o pieniądze jest „prywatną i niezależną umową” i nie ma żadnego umocowania prawnego.

Życie w państwie

Państwo nie gwarantuje swoim obywatelom wolności słowa, zwłaszcza ostatnio, w wyniku nasilenia inwigilacji wobec „buntowników” i stosowania dekretu 370 w ramach nowego Kodeksu Karnego oraz nowego Kodeksu Rodzinnego. Chrześcijanie, organizacje chrześcijańskie, obrońcy wolności religijnej czy chrześcijańscy działacze na rzecz praw człowieka, którzy wypowiadają się na temat łamania przez państwo praw człowieka i obywatela, konieczności odejścia od modelu komunistycznego, świętości małżeństwa (w kontekście „referendum w sprawie kodeksu rodzinnego”), czy nawet skandali dotyczących rodziny Castro, spotykają się z aresztowaniami, dyskryminacją, kampaniami oszczerstw, arbitralnymi zatrzymaniami, grzywnami, ściganiem, ograniczeniami w podróżowaniu, cenzurą i innymi. Wielu chrześcijan, którym grożą takie restrykcje, należy do niezarejestrowanych kościołów, szczególnie tych związanych z Aliansem Ewangelicznym na Kubie, który otwarcie krytykuje niesprawiedliwość rządu. Reżim sprawuje całkowitą kontrolę nad systemem sądowniczym, a orzeczenia zawsze stoją po stronie państwa i są gwarancją bezkarności. W ten sposób prawa chrześcijan, w tym prawo do rzetelnego procesu, nigdy nie są odpowiednio zabezpieczone.

Życie w kościele

Nieliczne kościoły na Kubie (tylko te, które zostały zarejestrowane przed rewolucją komunistyczną w 1959 roku) mają uregulowany status prawny. Od tego czasu w większości przypadków odmawiano kościołom rejestracji, uzasadniając to tym, że inna lokalna grupa ma identyczne lub podobne cele lub że działalność wnioskodawcy mogłaby zaszkodzić dobru wspólnemu (tzn. jest sprzeczna z ideologią partii komunistycznej). Kościoły, które nie otrzymały zgody na rejestrację, uznawane są za nielegalne. Niezarejestrowanym kościołom grożą kary od grzywny po zamknięcie i konfiskatę mienia oraz ukaranie ich przywódców. Wnioski o pozwolenie na działalność lub niezbędne upoważnienia, o które występują kościoły uznawane za „wrogów rewolucji”, są automatycznie odrzucane. Stałe ryzyko odwetu ze strony państwa nie pozwala kościołom (tym zarejestrowanym, jak i niezarejestrowanym) działać w przestrzeni publicznej, zwłaszcza w kwestiach politycznie kontrowersyjnych (jak to miało miejsce w przypadku promowanego przez rząd referendum w sprawie Kodeksu Rodzinnego). Kościoły nie mogą działać na rzecz więźniów politycznych, pomagać potrzebującym oraz występować o pomoc w sytuacjach kryzysu humanitarnego i ekonomicznego, ponieważ komunistyczny rząd kontroluje treści kazań i uniemożliwia kościołom funkcjonowanie w społeczeństwie obywatelskim.

Spis treści

8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Kuba zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR)*.
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych  (ICESCR).
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

*Kuba podpisała ICCPR, ale go nie ratyfikowała

Kuba nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

1. Chrześcijanie są prześladowani w miejscu pracy i spotykają się z dyskryminacją na tle religijnym Aart. 26 ICCPR).
2. Chrześcijanie są aresztowani za domaganie się swoich praw (Art. 9 i 19 ICCPR).
3. W przypadku aresztowania chrześcijanie są bici i poddawani presji, by wyrzekli się swojej wiary (Art. 18 i 10 ICCPR).
4. Dzieci chrześcijańskie są poddawane ostracyzmowi w szkole i naciskom odejścia od religii (Art. 18 ICCPR; Art. 14 i 24  CRC)

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Przywódcy religijni i praktykujący santerię, w szczególności członkowie niezarejestrowanego Wolnego Stowarzyszenia Yoruba na Kubie są częstym celem prześladowań ze strony rządu. Przedstawiciele społeczności muzułmańskiej są dyskryminowani (np. zakazem podróżowania).

Spis treści

10. Open Doors na Kubie

Open Doors wzmacnia prześladowany Kościół na Kubie poprzez:

• Dystrybucję Biblii i literatury chrześcijańskiej;
• Projekty, których celem jest pomoc chrześcijanom w zdobywaniu środków utrzymania;
• Szkolenia biblijne;
• Projekty dla przywódców wspólnot w celu wzmocnienia osłabionego przywództwa kościelnego;
• Projekty socjoekonomiczne – zwiększenie samowystarczalności Kościoła i zmniejszenie zależności od pomocy zagranicznej.

Spis treści

11. Módl się za Kube

• Módl się, aby Bóg doprowadził do zmian w krajobrazie politycznym, aby wolność religijna była respektowana na Kubie.
• Proś o odporność i mądrość dla przywódców kościołów, aby zgromadzenia mogły kontynuować wspólne uwielbianie Boga pomimo nałożonych na nie ograniczeń.
• Módl się, aby Bóg otworzył drzwi dla lokalnych partnerów Open Doors, by mogli służyć prześladowanemu Kościołowi na Kubie.