Mozambik

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Prześladowania chrześcijan w Mozambiku można przypisać złożonej mieszance czynników, malujących ponury obraz przyszłości wolności religijnej w tym kraju.

Po pierwsze, obecność radykalnych islamistów, szczególnie w regionach północnych, sprawia, że życie społeczności chrześcijańskich staje się coraz bardziej niebezpieczne. Ekstremiści rozpętali falę przemocy. Atakują chrześcijańskie miejsca kultu, porywają przywódców religijnych i zabijają wielu wiernych. Ich działania nie są odosobnione, ale stanowią część szerszej kampanii ideologicznej mającej na celu narzucenie obywatelom ścisłej interpretacji prawa islamskiego, co sprawia, że chrześcijanie znajdują się w bardzo trudnej sytuacji.

Po drugie, wpływ karteli narkotykowych pogarsza i tak już napiętą sytuację. Mozambik stał się ważnym ośrodkiem międzynarodowego handlu narkotykami, co sprawiło, że kartele mają interes w kontrolowaniu różnych części kraju. Kościelni pracownicy młodzieżowi, którzy często pełnią funkcję liderów społeczności opowiadających się za zmianami, są zastraszani i grozi im przemoc. Organizacje przestępcze postrzegają każdą formę zorganizowanej działalności społecznej, w tym działalność kościelną, jako zagrożenie dla ich kontroli nad lokalnymi społecznościami.

Po trzecie, stanowisko rządu w sprawie wolności religijnej dodatkowo pogarsza sprawę. Oficjalna polityka i praktyki ograniczają wolność kultu i otwartego wyrażania przekonań religijnych. Kościoły napotykają przeszkody administracyjne, istnieją bariery dla edukacji religijnej, a publiczne wyrażanie wiary prowadzi do inwigilacji, a czasem nawet aresztowania.

Wreszcie, trwająca wojna z dżihadystami dodatkowo komplikuje sytuację chrześcijan. Gdy siły rządowe angażują się w brutalne konflikty z radykalnymi grupami, chrześcijanie znajdują się w krzyżowym ogniu. Nie tylko są celem przemocy ze strony ekstremistów, ale także cierpią z powodu szkód spowodowanych przez operacje wojskowe.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Mozambik uzyskał niepodległość od Portugalii w 1975 roku. Wojna domowa zakończyła się w 1992 roku wynegocjowanym przez ONZ porozumieniem pokojowym między ówczesną jedyną partią, Frontem Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO), a siłami rebeliantów Narodowego Ruchu Oporu Mozambiku (RENAMO). Po tym okresie nastąpił stały postęp gospodarczy i polityczny, osłabiony przez powrót napięć i przemocy między FRELIMO a RENAMO w 2012 roku. Walki wybuchły ponownie w 2019 roku, gdy FRELIMO nie chciało oddać władzy po zakwestionowaniu wyników wyborów. Jak informuje organizacja Human Rights Watch (HRW 2024, Mozambik), krajobraz prawny i polityczny Mozambiku w 2024 roku nadal charakteryzuje się poważnymi wyzwaniami, w tym utrwaloną dominacją polityczną rządzącej partii FRELIMO, wszechobecną korupcją i ciągłymi kwestiami bezpieczeństwa.

W październiku 2017 roku na północy rozpoczęły się ataki islamskich bojowników, w wyniku których zginęło wielu chrześcijan. Podpalono wiele domów. Islamska grupa al-Sunnah wa Jama'ah (ASWJ) wezwała do usunięcia chrześcijańskich symboli religijnych i zaatakowała domy należące do chrześcijan w niektórych częściach prowincji Cabo Delgado. Chrześcijanie ratowali się ucieczką, aby nie paść ofiarą ataków dżihadystów. Chociaż siły koalicyjne z Południowoafrykańskiej Wspólnoty Rozwoju (SADC) i Rwandy (wraz z doradcami z innych krajów) odniosły pewien sukces w odparciu dżihadystów, w styczniu 2024 roku seria skoordynowanych ataków w dzielnicy Mocímboa da Praia doprowadziła do śmierci dziesięciorga chrześcijan i zniszczenia ponad 200 domów, w tym kościoła. Przemoc ta była częścią szerszej kampanii o nazwie „Zabij ich, gdziekolwiek ich znajdziesz”, która była wyraźnie skierowana przeciwko chrześcijanom i do której nawoływał rzecznik grupy, Abu Hudhayfah Al-Ansara. Organizacja International Crisis Group odnotowała (dostęp 21 sierpnia 2024): „Północna prowincja Mozambiku, Cabo Delgado, pozostaje uwikłana w konflikt, głównie z powodu obecności powiązanej z Państwem Islamskim grupy ISM (Islamic State Mozambique). Pomimo wysiłków SADC i innych zagranicznych sił wojskowych, rebelia nie została w pełni stłumiona. Wycofanie sił SADC (ich mandat wygasł 15 lipca 2024) i niedawno zakończone wybory dodatkowo komplikują sytuacje polityczną i kwestie bezpieczeństwa Mozambiku”.

Ludność napływowa z Azji Południowej oraz północne prowincje są w przeważającej mierze muzułmańskie, szczególnie wzdłuż wybrzeża, podczas gdy na obszarach północnego interioru zamieszkuje więcej społeczności chrześcijańskich. Na obszarach północnych, znajdujących się pod wpływem bojowników islamskich, chrześcijanie (zwłaszcza konwertyci z islamu) muszą się ukrywać, bo w przeciwnym razie grozi im przemoc fizyczna oraz śmierć. Chrześcijanie są liczniejsi w regionach południowych i centralnych, ale mieszkają tam również muzułmanie.

Według Departamentu Stanu USA (IRFR 2022) w kraju działają wspólnoty rzymskokatolickie, ewangelikalne, zielonoświątkowe, „syjonistyczno-chrześcijańskie” i anglikańskie (w porządku malejącym według liczby członków).

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Prześladowania są najsilniejsze w północnej prowincji Cabo Delgado, ponieważ bojownicy związani z Państwem Islamskim (IS) przeprowadzają tam brutalne ataki.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Kategoria ta nie została uwzględniona w punktacji i analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Do historycznych chrześcijan zalicza się Kościół rzymskokatolicki, anglikański i prawosławny. Są one często celem ataków bojowników al-Sunnah wa Jama'ah.

Społeczności konwertytów

Należą do nich konwertyci z islamu oraz tradycyjnych religii afrykańskich, oraz konwertyci międzywyznaniowi wśród grup chrześcijańskich. Prześladowania są dotkliwe, jeśli konwertyta pochodzi ze środowiska muzułmańskiego i mieszka na zdominowanej przez muzułmanów północy; tam konwertyci mogą stać się celem ataków radykalnych muzułmanów.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Do nietradycyjnych wspólnot chrześcijańskich należą grupy baptystów i zielonoświątkowców. Ze względu na ich nastawienie na ewangelizację, chrześcijanie w tych Kościołach są regularnie zastraszani i atakowani.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Islamski ekstremizm

Od 2017 roku chrześcijanie są atakowani przez bojowników należących do powiązanej z IS grupy islamistycznej al-Sunnah wa Jama'ah (ASWJ). Tysiące osób uciekają ze swoich domów. Potencjał i obszary wpływów tych grup stale się zwiększają. Ich działalność jest częściowo finansowana zyskami ze współpracy z kartelami narkotykowymi oraz poprzez korupcję, w którą zaangażowani są urzędnicy w kraju.

Ucisk klanowy

W odległych rejonach kraju wyznawcy rdzennych religii widzą zagrożenie w chrześcijańskiej działalności ewangelizacyjnej. W związku z tym przywódcy klanów często skarżą się na działalność Kościołów.

Paranoja dyktatorska

Mozambik nie jest prawdziwą demokracją. Rząd wywiera presję na obywateli, np. naciska na Kościoły, aby wspierały jego politykę. Konstytucja zakazuje wszelkich wpływów religijnych w publicznych instytucjach edukacyjnych. Niekiedy władze lokalne nakładają również uciążliwe wymogi rejestracyjne na grupy religijne. Rząd ukrywa informacje na temat przemocy w północnym Mozambiku przed obywatelami.

Przestępczość zorganizowana oraz korupcja

Mozambik skażony jest wysokim poziomem przestępczości zorganizowanej; narkotyki, broń i nielegalne produkty dzikiej fauny i flory, takie jak kość słoniowa, są przemycane drogą morską. Przemyt służy finansowaniu islamskiej grupy al-Sunnah wa Jama'ah. Kartele grożą Kościołom i stosują przemoc wobec tych, które są zaangażowane w pracę wśród młodzieży i gangów przestępczych.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Najczęstszymi formami przemocy stosowanymi wobec chrześcijańskich kobiet i dziewcząt są molestowanie seksualne, gwałty i wymuszone małżeństwo. Jest to przypisywane obecności islamistycznych ugrupowań. W okresie badawczym ŚIP 2024 pojawiły się liczne doniesienia o uprowadzeniach na obszarach kraju pod wpływem dżihadystów i ich partnerów. Jak zauważył jeden z lokalnych ekspertów: „Chrześcijańskie dziewczęta były traktowane jak trofea wojenne”. Dziewczęta są wykorzystywane do pracy przymusowej, a kobiety jako niewolnice seksualne. Konwertytki wywodzące się ze środowisk muzułmańskich lub afrykańskich religii tradycyjnych są narażone na wymuszone małżeństwo, rozwód, wydziedziczenie i utratę prawa do opieki nad dziećmi.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• odebrania prawa do opieki nad dziećmi;
• wydziedziczenie lub odebrania prawa własności;
• wymuszone małżeństwo;
• handel ludźmi;
• przemoc fizyczna;
• przemoc seksualna.

Mężczyźni

Prześladowania mężczyzn związane są głównie z obecnością islamistów i ich ekstremistycznymi celami. W atakach terrorystów zginęło wielu mężczyzn i chłopców, wiele rodzin straciło pola uprawne i domy, tym samym tracąc środki do życia. Młodzi chłopcy są siłą wcielani do ich oddziałów. Jak wyjaśnił ekspert krajowy: „Młodzi mężczyźni są rekrutowani, aby dołączyć do rebeliantów, starsi mężczyźni są zabijani, ponieważ są uważani za słabych i nie mogą dołączyć do armii powstańczej”.

Formy wywierania nacisku:

• pobór do wojska/służba wbrew sumieniu;
• śmierć.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Mozambik konsekwentnie, podobnie jak w trzech poprzednich latach, otrzymał 68 pkt w ŚIP 2025, co odzwierciedla utrzymujący się poziom wrogości wobec chrześcijan, szczególnie w regionie północnym, gdzie działalność prowadzą dżihadyści. Podczas gdy średnia presja utrzymała się na poziomie 10,5 pkt, ocena przemocy wzrosła ze skrajnego poziomu 15,0 pkt w ŚIP 2024 do 15,9 pkt w ŚIP 2025. Obecność karteli narkotykowych na niektórych obszarach dodatkowo skomplikowała życie chrześcijan, w szczególności zakłócając inicjatywy mające na celu zaangażowanie młodzieży w życie Kościoła. 

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Mozambiku.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To Samo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Styczeń 2024 r. ataki w Mocímboa da Praia: W ciągu dwóch tygodni stycznia bojownicy powiązani z Państwem Islamskim zaatakowali kilka wiosek w dzielnicy Mocímboa da Praia. Ataki rozpoczęły się 3 stycznia w wiosce Ntotoe, gdzie zginęło trzech chrześcijan, a ponad 60 domów i kościół zostało spalonych. Kolejne ataki w Chimbanga i jeszcze jednej wiosce spowodowały śmierć kolejnych sześciu chrześcijan i zniszczenie ponad 110 domów.
• Kampania ISIS: „Zabij ich, gdziekolwiek ich znajdziesz": Kampania tzw. Państwa Islamskiego „Zabij ich, gdziekolwiek ich znajdziesz”, rozpoczęta 4 stycznia 2024 roku, obejmowała brutalne ataki wymierzone w chrześcijan. Kampania została ogłoszona przez rzecznika grupy i doprowadziła do powszechnej przemocy, a zdjęcia zabójstw i płonących nieruchomości zostały opublikowane w tygodniku ISIS, Al-Naba.

Życie prywatne

Na obszarach północnych, znajdujących się pod wpływem bojowników islamskich, chrześcijanie (zwłaszcza konwertyci z islamu) muszą się ukrywać. W przeciwnym razie grożą im przemoc fizyczna oraz śmierć.

Życie rodzinne

Na północy, gdzie nasila się ekspansja dżihadystów, wychowywanie dzieci w duchu chrześcijańskim jest niebezpieczne, szczególnie na obszarach, gdzie siły rządowe zostały zmuszone do ustąpienia. Chrześcijanie padają ofiarą prześladowań i dyskryminacji w szkołach i w życiu codziennym ze strony członków lokalnej społeczności. Co więcej, na niektórych obszarach, gdzie dominują katolicy, dzieci protestantów stają przed podobnymi wyzwaniami.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są zagrożone porwaniem przez islamskich rebeliantów na północy kraju. Często do uprowadzeń dochodzi po ataku na wioski. W Cabo Delgado chrześcijanie byli prześladowani za nieprzestrzeganie muzułmańskich norm religijnych zgodnie z oczekiwaniami islamskich bojowników.

Życie w państwie

Kościoły na północy są plądrowane, symbole religijne są usuwane i niszczone. Władze sprzeciwiają się kościołom, które głoszą niepożądane poglądy w kwestiach takich jak prawa człowieka, mimo że Kościół odegrał znaczącą rolę w procesie demokratyzacji w epoce postkolonialnej. Rząd dąży do ściślejszej formy kontroli nad religią poprzez nowy projekt ustawy, który jest obecnie przedmiotem dyskusji.

Życie w Kościele

Władze wysyłają na przeszpiegi swoich pracowników, aby monitorowali treści głoszonych w kościołach kazań w poszukiwaniu oznak krytyki rządu. Dżihadyści kontrolują działalność kościelną na północy. Rząd celowo zwleka z wydawaniem zezwoleń na działalność Kościołów i przygotowuje nowe prawo regulujące kwestie religijne. Podobnie jak w przypadku Rwandy, rząd chce mieć głos decyzyjny w wyznaczaniu przywódców kościelnych i stara się uniknąć mnożenia się mniejszych grup kościelnych.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Mozambik zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);

2. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);

3. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);

4. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Mozambik nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Chrześcijanie na północy kraju są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR);

• Chrześcijanki są gwałcone i uprowadzane (Art. 7 ICCPR);

• Dzieci chrześcijańskie są zabijane (Art.2 CRC);

• Chrześcijańskie kobiety są przymusowo wydawane za mąż (Art. 23 ICCPR i Art. 16 CEDAW);

• Konwertyci na chrześcijaństwo cierpią na północy z powodu dyskryminacji i przemocy (Art 18 i 26 ICCPR). 

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Według raportu dot. wolności religijnej Departamentu Stanu USA RFR 2023 Mozambique): We wrześniu ISIS-M przeprowadziło atak na wioskę w dystrykcie Mocimboa da Praia w Cabo Delgado, zabijając co najmniej 11 chrześcijan. Według ocalałych, napastnicy rozdzielili mieszkańców wioski na podstawie ich nazwisk, identyfikując chrześcijan i muzułmanów, a następnie otworzyli ogień do tych, których uważali za chrześcijan. Podczas gdy propaganda ISIS-M twierdziła, że ich celem są chrześcijanie i chrześcijańskie wioski, raporty wskazują, że grupa często nie wiedziała, kim są ich ofiary. W relacjach medialnych podkreślano, że wśród ofiar dotkniętych masowymi atakami na obszarach wiejskich znalazły się także społeczności muzułmańskie.

Znaczna część ludności nadal wyznaje tradycyjne religie afrykańskie. Większość wyznawców żyje w odległych zakątkach kraju i nie ma doniesień o prześladowaniach. Wielu z nich przechodzi na chrześcijaństwo.

Spis treści

11. Open Doors w Mozambiku

Open Doors rozpoczął wspieranie Kościoła w Mozambiku w 2020 roku. Skupiamy się na udzielaniu doraźnego wsparcia chrześcijanom dotkniętym rosnącą przemocą dżihadystów na północy poprzez:

• trening świadomości międzykulturowej;

• trening gotowości na prześladowania;

• wzmocnienie pozycji ekonomicznej chrześcijan.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.