Turcja

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Nacjonalizm i islam są ze sobą nierozerwalnie związane, a każdy, kto nie jest muzułmaninem, zwłaszcza konwertyta lub ktoś, kto otwarcie żyje w innej wierze, nie jest postrzegany jako lojalny Turek. Rząd zaczął atakować zagranicznych (zachodnich) chrześcijan, a także zakazał zagranicznym chrześcijanom z tureckimi małżonkami i dziećmi wjazdu do kraju.

Konwersja z islamu na chrześcijaństwo nie jest prawnie zabroniona. Jednak konwertyci z islamu podlegają presji przez rodziny i społeczności na powrót do islamu. Niektórzy chrześcijanie są wobec tego zmuszeni do prowadzenia podwójnego życia i ukrywania swojej konwersji. Gdy zostanie to odkryte, chrześcijaninowi z muzułmańskim pochodzeniem może grozić rozwód i utrata praw do dziedziczenia przez członków rodziny.

Chrześcijanie ze wszystkich kategorii społeczności chrześcijańskich mają ograniczony dostęp do zatrudnienia państwowego i doświadczają dyskryminacji w zatrudnieniu prywatnym, zwłaszcza tam, gdzie pracodawcy są powiązani z rządem. Ponieważ przynależność religijna jest nadal wpisywana w dowodach osobistych (obecnie w elektronicznym chipie), dyskryminowanie chrześcijańskich kandydatów do pracy jest łatwe.

Spis treści

1. Tło

Turcja jest republiką prezydencką, obecnie pod przywództwem Recepa Tayyipa Erdoğana. Zgodnie z tureckim ustawodawstwem opartym na traktacie lozańskim z 1923 r., tylko cztery grupy religijne są uznawane przez państwo: islam sunnicki, greckie prawosławie, Apostolstwo Ormiańskie i judaizm. Wyznanie obywatela jest odnotowywane w oficjalnych dokumentach, choć od 2017 r. nowe dowody osobiste nie zawierają już wpisu dotyczącego religii. Przynależność religijna jest jednak nadal rejestrowana w elektronicznym chipie dowodu osobistego, a urzędnicy państwowi nadal często pytają o religię.

Tureckie ustawodawstwo nie zezwala na kształcenie duszpasterzy kościelnych w prywatnych ośrodkach edukacyjnych. W rezultacie wszystkie greckie seminaria prawosławne i ormiańskie seminaria apostolskie zostały zmuszone do zamknięcia w latach 70. i 80. ubiegłego wieku i pozostają zamknięte do dziś. Jednak zgodnie z gwarancjami traktatu lozańskiego, społeczności grecka i ormiańska nadal utrzymują kościelne szkoły akredytowane przez Ministerstwo Edukacji. Kościoły katolickie i protestanckie są w stanie zapewnić katechetyczne szkolenie dla dzieci na terenie kościoła, ale nie mają żadnego zaplecza do prowadzenia działalności.

Od czasu reform Ataturka na początku XX wieku, Turcja jest oficjalnie państwem świeckim, ale pod rządami nacjonalistycznego prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana, zwłaszcza od czasu nieudanego zamachu stanu w 2016 r., kraj ten ulega islamizacji. Turecka konstytucja, choć technicznie nie ogranicza wolności wyznania, promuje turecki charakter narodowy islam sunnicki ponad wszystkie inne tożsamości. Ze względu na postępującą islamizację, kobietom (zarówno chrześcijankom, jak i świeckim), które nie noszą nakrycia głowy, trudniej jest uzyskać zatrudnienie.

Po próbie zamachu stanu w lipcu 2016 r. sytuacja w Turcji uległa dramatycznej zmianie. Nastały bardziej dyktatorskie rządy, a nacjonalizm i islamizacja wzrosły. Zaostrzenie konfliktu z bojowniczą mniejszością kurdyjską przyczyniło się do eskalacji, a Turcja zdecydowanie wzmocniła swoją pozycję na arenie międzynarodowej, przyjmując bardziej asertywne stanowisko. Kraj aktywnie uczestniczy w działaniach militarystycznych na obszarze sąsiednich Syrii i Iraku, głównie skierowanych przeciwko siłom kurdyjskim.

Zakup lokalu na potrzeby kościoła może okazać się trudny, ponieważ tureckie prawo przewiduje, że tylko niektóre budynki mogą być przeznaczone na kościoły. To, czy pozwolenie zostanie udzielone, będzie zależeć od woli burmistrza i nastawienia lokalnej społeczności. Nie-muzułmanie mają niesformalizowany zakaz pracy w administracji państwowej i siłach bezpieczeństwa. Niemuzułmanie twierdzą, że kiedy zaciągają się do służby wojskowej, ich przynależność religijna jest odnotowywana przez przełożonych, a także przeprowadzana jest „kontrola bezpieczeństwa”. Konwersja nie jest prawnie zabroniona. Jednakże, konwersja na chrześcijaństwo jest powszechnie uważana za niedopuszczalną.

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Historyczne grupy chrześcijańskie, takie jak kościół ormiański i asyryjski (syryjski), doświadczają dużej presji i wrogości w południowo-wschodniej części Turcji. Przez dziesięciolecia były one ofiarami ciągłego konfliktu między armią turecką a kurdyjskimi grupami nacjonalistycznymi. Większość tureckich społeczności chrześcijańskich znajduje się w miastach zachodniego wybrzeża, w tym w Stambule. Miasta te są zwykle bardziej umiarkowane i świeckie, zaś obszary śródlądowe są bardziej konserwatywne, islamskie i społecznie wrogie wobec chrześcijan, w tym konwertytów z islamu na chrześcijaństwo.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne wspólnoty chrześcijańskie

Historyczne społeczności chrześcijańskie obejmują Ormiański Apostolski Kościół Prawosławny i Grecki Kościół Prawosławny (jedyne kościoły uznane przez traktat lozański z 1923 r.), a także Asyryjski, Syryjski Kościół Prawosławny i Syryjski Kościół Katolicki. Wszystkie one są regularnie monitorowane, poddawane kontroli i ograniczeniom ze strony rządu. Chociaż prezydent Erdoğan zapoczątkował nowy Syryjski Kościół Prawosławny w październiku 2023 r. (pierwszy kościół zbudowany przy oficjalnym wsparciu rządu od czasu ustanowienia republiki tureckiej), członkowie kościołów tradycyjnych są uważani za „obcych” w wielu oficjalnych kontaktach i napotykają przeszkody prawne i biurokratyczne, a także nękanie przez policję i społeczność. Przykładowo, ormiańskie i greckie kościoły prawosławne wymagają zgody tureckiego rządu na wybór nowych przywódców kościelnych.

Społeczności konwertytów

Konwertyci na chrześcijaństwo ze środowisk muzułmańskich ponoszą ciężar naruszania praw w Turcji. Presja pochodzi od rodziny, społeczności, a nawet władz lokalnych. Są uważani za zdrajców tureckiej tożsamości.

Nietradycyjne społeczności chrześcijańskie

Nietradycyjne społeczności chrześcijańskie obejmują baptystów i zielonoświątkowców. Kategoria ta miesza się ze społecznością konwertytów na chrześcijaństwo. Istnieją one głównie jako małe grupy i spotykają się w prywatnych domach, co może prowadzić do sprzeciwu ze strony sąsiadów. Nowa, rosnąca grupa chrześcijan w Turcji składa się z chrześcijańskich uchodźców z sąsiednich krajów, w tym z Iranu. Spotykają się oni z wysokim poziomem wrogości społecznej, głównie ze względu na status uchodźcy, ale ich wiara pogłębia tę sytuację.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Ucisk islamski połączony z islamskim nacjonalizmem religijnym

Zaciekły, fanatyczny nacjonalizm dotyka wszystkie mniejszości etniczne w Turcji. Konwersja na chrześcijaństwo z islamu jest postrzegana jako obraza rodziny i narodu; konwertyci spotykają się z nękaniem i wykluczeniem rodzinnym, społecznym i ekonomicznym. Powszechnie uważa się, że prawdziwy Turek jest muzułmaninem. Konwersja jest nie tylko kwestią naruszenia honoru rodziny, ale jest również postrzegana jako „obraza tureckości”. Niektórzy konwertyci mogą nawet spotkać się z groźbami przemocy ze strony radykalnych nacjonalistycznych grup islamskich. Inne mniejszości etniczne (takie jak Grecy, Ormianie i Syryjczycy) spotykają się z podobną presją społeczną i przemocą, a także problemami natury prawnej i wykluczeniem ekonomicznym.

Wrogość na tle etniczno-religijnym

To źródło nasiliło się w kontekście konfliktu kurdyjskiego. Syryjscy chrześcijanie w południowo-wschodnim regionie szczególnie odczuwają presję wojny domowej w Syrii i są uwikłani między kurdyjskimi klanami, rządem i kurdyjską grupą bojową PKK. Przywódcy plemienni wykorzystują swoją władzę do wypierania Syryjczyków z ich ojczyzny na południowym wschodzie.

Ucisk klanowy

Prawo i zwyczaje plemienne nadal odgrywają ważną rolę, zwłaszcza we wschodnich prowincjach Turcji. Konwertyci z islamu prawdopodobnie spotykają się z większą presją, ponieważ przejście na chrześcijaństwo jest postrzegane nie tylko jako zdrada islamu, ale także rodziny i klanu.

Paranoja dyktatorska

Od czasu nieudanego zamachu stanu w lipcu 2016 r. rząd prezydenta Erdoğana rozprawił się z opozycją, stając się coraz bardziej antydemokratyczny. Rząd otwarcie ogranicza wolność w całym tureckim społeczeństwie. Dotyczy to między innymi mediów. Prezydent Erdoğan twierdzi, że „demokracja i wolna prasa są nie do pogodzenia”. Dziennikarze trafiają do więzień.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Panująca kultura i brak wdrażania równych praw pozwoliły na nierówność płci i wysoki poziom przemocy domowej. Konwertytki są najbardziej narażone, szczególnie na obszarach wiejskich, ponieważ konwersja jest sprzeczna z oczekiwaniami, że kobiety przyniosą honor rodzinie. Kobiety są narażone na areszt domowy, przemoc fizyczną i seksualną, nękanie i odrzucenie, co powoduje, że niektóre z nich uciekają z domów w poszukiwaniu bezpieczeństwa. W kulturze wstydu i honoru wiele ofiar przemocy samotnie zmaga się z traumą. Kobiety doświadczają również presji w sferze publicznej, takiej jak oczekiwanie spełnienia islamskich ideałów dotyczących ubioru i zachowania.

Typowe akty nacisku:

• odmowa dostępu do społeczności / sieci społecznościowych;
• nękanie ekonomiczne poprzez dostęp do biznesu / pracy;
• sposób ubierania się wymuszony wierzeniami religijnymi;
• wymuszone opuszczenie domu - wydalenie;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna;
• przemoc seksualna.

Mężczyźni

Instytucjonalna i społeczna dyskryminacja oraz wrogość dotyka wszystkich chrześcijan, ale mężczyźni stają w obliczu dodatkowej presji związanej z nakładającymi się oczekiwaniami religijnymi i kulturowymi. Oczekuje się od nich, że będą bronić islamu i tureckości, które są ściśle powiązane w opinii publicznej, często uniemożliwiając mężczyznom wejście do kościoła. Chrześcijanie i chłopcy mogą być zatrzymywani, zastraszani, aresztowani i źle traktowani przez władze. Grozi im utrata pracy, spadku i/lub odrzucenie przez rodzinę. Środowisko służby wojskowej może również prowadzić do dyskryminacji i nękania. Praca zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym jest trudna, co ma wpływ na chrześcijańskie społeczności i rodziny.

Typowe akty nacisku:

• odmowa dziedziczenia lub posiadania;
• nękanie ekonomiczne poprzez dostęp do działalności gospodarczej/pracy;
• pobór do wojska/milicji/służby wbrew sumieniu;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychologiczna;
• przemoc słowna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Spadek ogólnego wyniku był spowodowany głównie spadkiem wyniku przemocy z 5,7 punktu w ŚIP 2023 do 3,1 punktu. Na celowniku znalazło się mniej budynków kościelnych niż w ŚIP 2023, chociaż ogólne nastawienie społeczeństwa do Kościoła nie uległo znaczącej zmianie. Nienawiść społeczna pozostaje poważnym problemem dla wszystkich chrześcijan, niezależnie od tego, czy należą do społeczności tradycyjnych, protestanckich czy uchodźczych. Ponadto społeczność protestancka nadal ma zakaz wjazdu do kraju, a kilku chrześcijan przebywających na emigracji zostało zmuszonych do opuszczenia kraju.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Turcji.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Zakaz wjazdu: W okresie sprawozdawczym ŚIP 2024 rząd turecki nadal zakazywał chrześcijanom przebywającym na emigracji (ponownego) wjazdu do kraju, często z niejasnych względów bezpieczeństwa. Wielu z tych chrześcijan mieszkało w Turcji od lat, a niektórzy są w małżeństwach z osobami z obywatelstwem tureckim. Ci, którzy otrzymali wcześniejsze zakazy, często nadal zmagają się z prawnymi i praktycznymi konsekwencjami dla nich, ich rodzin i wspólnot kościelnych, których są częścią.
• Chrześcijańscy uchodźcy: Chrześcijańscy uchodźcy w Turcji, w tym konwertyci z islamu na chrześcijaństwo, często spotykali się z wysokim poziomem nadużyć i dyskryminacji zarówno ze strony lokalnych społeczności, jak i władz. Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo są szczególnie narażeni, ponieważ często nie mają statusu prawnego, a deportacja do kraju pochodzenia byłaby bardzo niebezpieczna. Wielu z tych chrześcijan to Irańczycy, ale są wśród nich przedstawiciele innych narodowości, w tym Syryjczycy, Irakijczycy i Afgańczycy.
• Uszkodzenia w kościele: W czerwcu 2023 r. gmina Izmir zezwoliła na organizację festiwalu młodzieżowego w greckokatolickim kościele Saint Voukolos w Izmirze, podczas którego odwiedzający uszkodzili ikonografię religijną. Następnie gmina Izmir wystosowała oficjalne przeprosiny. (Duvar English, 9 lipca 2023 r.)
• Przemoc w rodzinie: Kilku, głównie młodych, tureckich chrześcijan, którzy przeszli z islamu na chrześcijaństwo, doświadczyło przemocy ze strony członków rodziny, w tym znęcania się psychicznego i fizycznego, ostracyzmu i wyrzucenia z domu. 

Życie prywatne

Publiczne wyznawanie religii innych niż muzułmańska może skutkować nękaniem. Eksponowanie symboli chrześcijańskich może wywołać wrogość i przemoc fizyczną. Tradycyjni chrześcijanie są społecznie i ekonomicznie wykluczeni z szerszego społeczeństwa tureckiego. Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo mogą stracić pracę, spotkać się z dręczeniem ze strony rodziny i przyjaciół lub otrzymywać groźby po tym, jak ich nowa wiara zostanie odkryta.

Życie w rodzinie

Dzieci chrześcijańskich konwertytów są często nękane i zastraszane, ponieważ ich rodzina jest postrzegana jako zdrajcy wiary oraz narodu. Dzieci, których rodzice są emigrantami lub należą do jednej z tradycyjnych wspólnot chrześcijańskich, są również postrzegane jako „wrogowie Turcji”, ponieważ są uważane jako część „chrześcijańskiego Zachodu”.

Program edukacyjny jest pod silnym wpływem tureckiego nacjonalizmu i przedstawia chrześcijaństwo jako obce i wrogie tureckiemu społeczeństwu.

W kilku częściach kraju odrzucono wnioski o utworzenie chrześcijańskich cmentarzy. Na tych obszarach chrześcijanie mogą być chowani zgodnie z chrześcijańskimi obrzędami tylko w miejscach zarezerwowanych dla wszystkich niemuzułmanów lub na najbliższym historycznie chrześcijańskim cmentarzu (czasami oddalonym o ponad 500 km).

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie nie mają dostępu do państwowego zatrudnienia i doświadczają dyskryminacji w prywatnych miejscach pracy. Islamska edukacja jest obowiązkowa. Chociaż dzieci niebędące muzułmanami mogą z niej zrezygnować, prawdopodobnie spotkają się z ostracyzmem i dyskryminacją ze strony nauczycieli i kolegów z klasy. Media są pod silnym wpływem nacjonalistycznej presji ze strony państwa i regularnie atakują mniejszości niemuzułmańskie. Chrześcijanie są konsekwentnie ofiarami i dyskryminowani przez gazety i telewizję, co ma na celu zarówno stłumienie chrześcijańskich głosów, jak i zmuszanie bardziej tolerancyjnych Turków do milczenia.

Życie w państwie

Dla chrześcijan dostęp do zatrudnienia w sektorze publicznym oraz innych możliwości społecznych i ekonomicznych jest bardzo ograniczony. Artykuł 301 tureckiego kodeksu karnego stanowi, że: „Osoba, która publicznie oczernia Naród Turecki, Republikę lub Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji, podlega karze pozbawienia wolności” – co oznacza, że chrześcijanie muszą zachować szczególną ostrożność w publicznych wypowiedziach. 

Życie w kościele

Niemożliwe jest zarejestrowanie nowej wspólnoty religijnej. Chociaż kościoły mają możliwość zarejestrowania się jako „stowarzyszenie”, jest to również trudny proces, a niektóre wnioski zostały odrzucone.

Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, naprawę lub renowację budynków kościelnych jest również długim i trudnym procesem, dodatkowo utrudnionym przez antychrześcijańskie nastroje w biurokracji. Legalne szkolenie przywódców chrześcijańskich jest niemożliwe. Seminaria tradycyjnych wspólnot chrześcijańskich zostały zamknięte w latach 70. ubiegłego wieku i od tego czasu pozostają zamknięte, więc mogą odbywać się tylko nieoficjalne szkolenia. 

Spis treści

8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Turcja zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR).
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR).
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Turcja nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając lub nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

1. Konwertyci chrześcijańscy spotykają się z ostracyzmem i sprzeciwem ze strony rodzin, grozi im rozwód i utrata opieki nad dziećmi (art. 18 ICCPR)
2. Dzieci chrześcijańskie są nękane ze względu na wiarę rodziców (art. 18 ICCPR i art. 14 CRC).
3. Kościoły są atakowane przez członków państwowej grupy zadaniowej (art. 18 ICCPR).
4. Chrześcijanie napotykają ograniczenia w zatrudnieniu w sektorze publicznym i doświadczają dyskryminacji w sektorze prywatnym (art. 25 i 26 ICCPR i art. 6 ICESCR).
5. Chrześcijanie spotykają się z nękaniem i przemocą, jeśli mówią o swojej wierze lub angażują się w prozelityzm (art. 18 i 19 ICCPR).

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Ruch Gülena jest silnie prześladowany od czasu próby zamachu stanu w 2016 roku. Jazydzi na południowym wschodzie Turcji borykają się z podobnymi problemami jak syryjscy chrześcijanie. Uchodźcy Nusayri (alawici) z Syrii odczuwają ogromną presję, by opuścić kraj. Alewici są również dyskryminowani (oficjalnie nie istnieją jako konkretna grupa i nie mogą prowadzić żadnych domów modlitwy), podobnie jak Kurdowie w ogóle.

Według Departamentu Stanu USA (IRFR 2022 Turcja): „Rząd nadal ograniczał prawa mniejszości niemuzułmańskich, zwłaszcza tych nie uznawanych zgodnie z rządową interpretacją traktatu z Lozanny z 1923 r., który obejmuje tylko chrześcijan z Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego, Żydów i grecko-prawosławnych chrześcijan. Rząd nadal traktował alewitów jako heterodoksyjną „sektę” muzułmańską. W związku z tym rząd nie uznał alewickich domów modlitwy (cemevi), pomimo orzeczenia Najwyższego Sądu Apelacyjnego z 2018 r., zgodnie z którym cemevi są miejscami kultu. W marcu 2018 r. szef Diyanet powiedział, że meczety są odpowiednimi miejscami kultu zarówno dla alewitów, jak i sunnitów” (str. 2, 13).

Spis treści

10. Open Doors w Turcji

Open Doors okazjonalnie wspiera perskojęzycznych uchodźców w Turcji za pośrednictwem zaufanych partnerów. Takie wsparcie dotyczy głównie szkoleń, organizacji zasobów i wsparcia praktycznego.

Spis treści

11. Módl się za Turcję

• Módl się, za chrześcijan w Turcji, którzy żyją, pracują i oddają cześć w miejscu, gdzie nie są mile widziani. Módl się o rosnącą świadomość Bożej miłości i łaski.
• Módl się, o ochronę chrześcijan, którzy nawrócili się z islamu i o wskazanie im miejsc, gdzie mogą Go swobodnie czcić.
• Módl się, o wzmocnienie posługi Open Doors wśród wspólnot uchodźców w Turcji, szczególnie w zakresie wspierania irańskich chrześcijan. Módl się, aby służba przynosiła owoce i aby te wspólnoty prowadziły więcej ludzi do Jezusa.
• Módl się, aby rząd Turcji uznał, że tureccy chrześcijanie są częścią ich społeczeństwa.