Uzbekistan

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Wszyscy chrześcijanie doświadczają jakiejś formy ucisku i przemocy na tle religijnym. Najmniej niepokojone przez władze są rosyjskie cerkwie prawosławne, gdyż zazwyczaj nie próbują nawiązywać kontaktów z miejscową ludnością uzbecką. Rdzenni konwertyci z islamu najczęściej doświadczają przemocy ze strony państwa, rodziny i członków lokalnej społeczności. Kościoły, które nie zostały oficjalnie zarejestrowane, cierpią z powodu „nalotów” policyjnych, gróźb, aresztowań i grzywien.

Spis treści

1. Tło

W Uzbekistanie cała władza spoczywa w rękach prezydenta Mirziyoyeva (rządzącego od 2016 roku), a ruchy opozycyjne i niezależne media są zakazane. 1 maja 2023 r. uzbeccy urzędnicy ogłosili wyniki referendum z poprzedniego dnia, które umożliwiło prezydentowi Shavkatowi Mirziyoevowi pozostanie na stanowisku do 2040 r.

Według raportu dot. wolności religijnej Departamentu Stanu USA (IRFR 2022 Uzbekistan): „Konstytucja z 1992 roku zapewnia wolność wyznania i rozdział państwa od religii. Prawo zezwala na ograniczanie działalności religijnej, gdy jest to konieczne do utrzymania bezpieczeństwa narodowego, porządku społecznego lub moralności.

Niezarejestrowana działalność religijna jest niezgodna z prawem; prawo wymaga oficjalnego zatwierdzenia treści, produkcji, dystrybucji i przechowywania publikacji religijnych; oraz zakazuje prozelityzmu i innych działań misyjnych. Ustawa o religii przewiduje również proces rejestracji dla organizacji religijnych, ale zakazuje prywatnej edukacji religijnej”.

Amerykańska Komisja ds. Międzynarodowej Wolności Religijnej (USCRIF) oznaczyła Uzbekistan jako „kraj szczególnej troski” w latach 2006-2017, po czym został on przeniesiony do kategorii krajów obserwowanych w świetle pozytywnych zmian w zakresie wolności religijnej. W lipcu 2021 r. wprowadzono nowe zapisy w ustawie o „wolności sumienia i organizacjach religijnych”. Ułatwiono wspólnotom proces rejestracji organizacji religijnych, natomiast za prowadzenie niezarejestrowanej działalności nadal utrzymano sankcje karne.

Chociaż zarejestrowane kościoły odnotowały niewielką poprawę, sytuacja nie zmieniła się w przypadku innych grup, zwłaszcza konwertytów z islamu. Spotkania chrześcijan są celem nalotów, ich uczestnicy trafiają do aresztów i doświadczają przemocy.

Chociaż główną religią Uzbekistanu jest islam, w przeważającej mierze sunnicki, błędem byłoby nazywanie Uzbekistanu krajem muzułmańskim. Siedemdziesiąt lat ateizmu w czasach sowieckich pozostawiło głęboki ślad na społeczeństwie Uzbekistanu. Świecki rząd utrzymuje islam pod ścisłą kontrolą, przy czym obywatele raczej przestrzegają zasad kultury islamskiej niż nauki islamu. Niewielka mniejszość chrześcijańska jest dość słaba, z powodu wielu podziałów między różnymi denominacjami.

Według World Christian Database (marzec 2023 r.) największe wyznania chrześcijańskie w Uzbekistanie to Rosyjski Kościół Prawosławny, Ormiański Kościół Apostolski i Ukraiński Kościół Prawosławny.

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Naciski ze strony urzędników państwowych w Uzbekistanie są takie same w całym kraju. Presja rodziny i lokalnej społeczności na konwertytów jest silniejsza poza obszarami miejskimi, zwłaszcza w Dolinie Fergany.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Rosyjski Kościół Prawosławny przestrzega ograniczeń narzuconych przez państwo i dlatego jego działalność przebiega na ogół bez problemów. Zdarza się że w nabożeństwach uczestniczą agenci państwowi, ale ich przebieg nie jest zakłócany, a uczestnicy nie muszą obawiać się aresztowania. Ograniczony jest jednak druk oraz import materiałów chrześcijańskich.

Społeczności konwertytów

Prawa konwertytów z islamu są łamane przez państwo, rodziny i lokalną społeczność.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Po konwertytach, ta kategoria chrześcijan doświadcza największych prześladowań, zwłaszcza gdy kościoły prowadzą działalność bez rejestracji. Grupy ewangelikalne i zielonoświątkowe cierpią z powodu nalotów, gróźb, aresztowań i grzywien. 

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Paranoja dyktatorska 

Nie wolno prowadzić żadnej działalności religijnej poza instytucjami kontrolowanymi przez państwo. Protestanci są często określani mianem „ekstremistów” i uważa się, że ich celem jest szpiegowanie i dążenie do zniszczenia obecnego systemu politycznego. Z perspektywy państwa chrześcijanie powinni być nie tylko kontrolowani, ale w razie potrzeby również eliminowani.

Ekstremizm islamski w połączeniu z uciskiem klanowym

Rdzenni (muzułmańscy) obywatele, którzy dokonują konwersji na chrześcijaństwo, są zmuszani (czasami przy użyciu przemocy fizycznej) do rekonwersji przez rodziny oraz członków lokalnej społeczności. Konwertyci są przetrzymywani w areszcie domowym, bici, a nawet wypędzani ze swoich społeczności. Miejscowi mułłowie wygłaszają przeciwko nim kazania,a w rezultacie większość konwertytów woli ukrywać swoją konwersję.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Tradycyjna kultura islamska i normy patriarchalne stawiają kobiety niżej od mężczyzn w strukturze rodzinnej. Kobiety nie mają prawa do wyboru własnej religii i spotykają się z silnym sprzeciwem w przypadku konwersji. Uwięzienie przez rodzinę (tj. areszt domowy) pozostaje powszechną i społecznie akceptowaną formą wywierania presji na konwertytki. Ograniczenie kontaktów społecznych, zwłaszcza kontaktów z innymi chrześcijanami, ma służyć nakłonieniu konwertyty do rekonwersji. Uprowadzenia, wymuszone rozwody i wymuszone małżeństwa są powszechne, a przemoc seksualna w małżeństwie jest często niedostrzegana i normalizowana.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• Wymuszony rozwód;
• Wymuszone małżeństwo;
• Uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc seksualna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc werbalna.

Mężczyźni

Liderami kościołów zazwyczaj są mężczyźni i wobec nich często stosowane są różne formy przemocy. Mogą zostać ukarani grzywną, zatrzymani, pozbawieni wiz wyjazdowych lub umieszczeni w areszcie domowym. Jest to celowa taktyka, która ma wywołać strach wśród pozostałych członków społeczności. Szczególnie przywódcy niezarejestrowanych kościołów są znieważani, bici i poniżani. Chrześcijańscy mężczyźni spotykają się z ciągłą nierównością; odmawia się im awansu, są wyrzucani z pracy i znajdują się pod stałą kontrolą władz. Lokalne społeczności muzułmańskie utrudniają chrześcijanom prowadzenie własnych biznesów, a obowiązkowa służba wojskowa naraża mężczyzn na prześladowania. Konwertyci spotykają się z przemocą słowną i fizyczną.

Formy wywierania nacisku:

• Dyskryminacja w edukacji;
• Nękanie ekonomiczne w biznesie/miejscu pracy;
• Nękanie ekonomiczne poprzez grzywny;
• Uwięzienie przez władze państwowe;
• Zakaz podróżowania/ograniczenie możliwości przemieszczania się;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc werbalna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Wynik 71 punktów nie zmienił się w ciągu ostatnich czterech okresów badawczych ŚIP. W ŚIP 2024 wynik nieznacznie spadł w obszarach życia prywatnego, w państwie i kościele, ale pozostał taki sam dla życia w rodzinie i społeczeństwie. Poziom przemocy utrzymuje się na tym samym poziomie. Muzułmańskie rodziny, znajomi i mieszkańcy wsi wywierają presję zwłaszcza na konwertytów, podczas gdy rząd nakłada wiele ograniczeń na działalność kościołów. Sytuacja chrześcijan w Uzbekistanie nadal jest bardzo trudna. Oczekiwano poprawy, gdy do władzy doszedł prezydent Mirziyoyev, ale nadzieje te okazały się płonne.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Uzbekistanu.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

9 kwietnia 2023: W Niedzielę Wielkanocną policja dokonała nalotu na kościół baptystów Rady Kościołów w Karshi w południowym regionie Kaszkadarya podczas porannego nabożeństwa. „Funkcjonariusze policji i urzędnicy uszkodzili drzwi domu modlitwy, zachowywali się agresywnie i aresztowali trzech członków kościoła” – powiedzieli członkowie wspólnoty w rozmowie z Forum 18 tego samego dnia. (Źródło: Forum 18, 11 kwietnia 2023)

Życie prywatne

Rozmowy na tematy religijne/chrześcijańskie w społeczeństwie, także z członkami rodziny, są bardzo ryzykowne. Państwo postrzega takie rozmowy jako ewangelizację, za co grozi kara aresztu i więzienia. Tylko za posiadanie materiałów chrześcijańskich cała rodzina może zostać wypędzona z wioski, pobita lub aresztowana.

Życie rodzinne

Większość Uzbeków to muzułmanie. W rezultacie społeczeństwo muzułmańskie (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi) będą naciskali, aby dziecko chrześcijan uczestniczyło w lekcjach islamu. Z drugiej strony, w szkołach i na uniwersytetach wpajana jest uczniom propaganda antyreligijna. Wyobcowani i traktowani jako wrogowie, zarówno przez rodzinę, jak i państwo, konwertyci mogą zapewnić swoim dzieciom chrześcijańskie nauczanie wyłącznie w domu, ponieważ wszelka praca z młodzieżą prowadzona przez kościoły jest nielegalna.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie poddawani są naciskom z każdej strony, przez muzułmańskie społeczeństwo oraz świeckie państwo. Konwertyci są obserwowani przez swoje rodziny, społeczność i policję, która nęka ich zatrzymaniami i przeszukaniami. W odpowiedzi na donosy wspólnoty protestanckie padają ofiarą „nalotów” policyjnych. Członkowie wspólnot karani są mandatami, trafiają do aresztów i doświadczają przemocy fizycznej.

Życie w państwie

Prawo wymaga od grup religijnych urzędowej rejestracji, a działalność religijną niezarejestrowanych grup uznaje się za nielegalną. Prawo ogranicza również publiczne wypowiedzi i prozelityzm, cenzuruje literaturę religijną i ogranicza posiadanie materiałów religijnych w prywatnych domach. Naloty na domy chrześcijan kończyły się karami w postaci grzywny, więzienia lub prac społecznych.

Władze mogą na ogół liczyć na bezkarne działanie. Krzywda wyrządzona konwertytom i chrześcijanom oskarżonym o prowadzenie ewangelizacji zazwyczaj uchodzi donosicielom bezkarnie.

Życie w kościele

Praca religijna wśród młodzieży i nieletnich, w tym działalność szkółki niedzielnej, jest surowo zabroniona.

Kodeks karny karze prozelityzm karą pozbawienia wolności do trzech lat (źródło: International Religious Freedom Report for 2017 Uzbekistan). Dlatego przyjmowanie konwertytów do wspólnot wiąże się z dużym ryzykiem. 

Spis treści

 8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Uzbekistan zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR).
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych  (ICESCR).
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Uzbekistan nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

1. Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR).
2. Kościoły wyznań nietradycyjnych nękane są „nalotami”,  nabożeństwa są zakłócane, a uczestnicy trafiają do aresztu (Art. 9, 18. 21 ICCPR).
3. Posiadanie literatury religijnej podlega poważnym ograniczeniom, wykraczającym poza dozwolone ograniczenia międzynarodowe (Art. 18 i 19 ICCPR).
4. Władze państwowe i członkowie lokalnej społeczności monitorują działalność chrześcijan (Art. 17 ICCPR).
5. Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW i Art. 10 ICESCR ).

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Wszystkie grupy religijne, w tym muzułmanie, Świadkowie Jehowy, żydzi i bahaici  podlegają ścisłemu nadzorowi i opresji ze strony państwa, w czym  kluczową rolę odgrywa Rada do Spraw Religii (CRA).

Spis treści

10. Open Doors w Uzbekistanie

Open Doors zapewnia pomoc wierzącym z Azji Środkowej w sytuacjach kryzysowych. Na pomoc mogą liczyć osoby w więzieniach, wykluczone z rodzin i wspólnot, pozbawione środków do życia i zatrudnienia, z powodu wiary w Chrystusa. Wzmacniamy prześladowany Kościół w Azji Środkowej przede wszystkim poprzez:

• Dystrybucję literatury chrześcijańskiej;
• Wsparcie modlitewne;
• Szkolenia biblijne;
• Szkolenia dla dzieci/młodzieży;
• Służbę wśród kobiet;
• Odwiedzanie pokrzywdzonych;
• Służbę społeczną i medyczną;
• Szkolenie zawodowe i mikrokredyty;
• Projekty rozwoju społeczno-ekonomicznego, takie jak ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci, mężczyzn i kobiet.

Spis treści

11. Módl się za Uzbekistan

• Mniejszość chrześcijańska jest osłabiona z powodu wielu podziałów między różnymi denominacjami. Módl się o jedność między wyznaniami, aby chrześcijanie w Uzbekistanie byli silnym świadectwem.
• Módl się także za kościoły niezarejestrowane, aby miały mądrość w radzeniu sobie z nowym, ułatwionym procesem rejestracji i odwagę do kontynuowania spotkań.
• Módl się za chrześcijan, którzy są dyskryminowani w społeczeństwie z powodu swojej wiary. Módl się, aby Jezus ich prowadził, dawał im radość i nowe perspektywy.
• Módl się za rząd Uzbekistanu, aby pozwalał na coraz większą wolność religijną. Poproś Jezusa Chrystusa o spotkanie z rządzącymi krajem, aby otworzyli się na Niego.